ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΑΚΗ ΔΙΕΘΝΗΣ -
Internationale Situationniste
Η Πολεμική της Σκέψης
Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΙΖΕΡΙΑΣ ΚΥΡΙΑΡΧΗΣΕ
Η ΜΙΖΕΡΙΑ ΤΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ ΕΞΟΥΣΙΑΖΕΙ...
✍Αν ο διαφωτισμός ήταν το κίνημα εκείνο του Λόγου που με την χρησιμοποίηση των εργαλείων του νου προσπάθησε να αποκολλήσει τον άνθρωπο από τον στενό ορίζοντα της άγνοιας - που στην εποχή του 17ου και 18ου αιώνα φαίνονταν ασφυκτικά να τον εναγκαλίζει -, οι Καταστασιακοί ήταν εκείνοι που μας χάρισαν μέσω της υψιπετούς φύσης της ανθρώπινης σκέψης τα εργαλεία της κριτικής τους, ξεκίνησαν από όλους τους δρόμους προς έναν σκοπό, αυτόν της απορρύθμισης της πραγματικότητας με κύρια όπλα την τέχνη, την φιλοσοφία και τα κοινωνικά κινήματα.
Δεν μπορείς να μιλήσεις για την Καταστασιακή Διεθνή αν δεν αναφερθείς στα ριζοσπαστικά κινήματα, κινήματα της τέχνης και της πολιτικής που θέλησαν να αποτινάξουν τον ασφυκτικό κλοιό της συντηρητικής κοινωνίας, να αποδεσμεύσουν την τέχνη από τους κάθε λογής προαγωγούς της, να δώσουν στον άνθρωπο μια νέα ιδέα, αυτής της ελευθερίας, απαλλαγμένοι από ηθικές συμβατικότητες, από την εμπορευματοποίηση και τις επιταγές της αστικής νεοφιλελεύθερης κουλτούρας που μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θεσμοθετούσε τα κεκτημένα της.
Σημείο αναφοράς στον ριζοσπαστισμό της τέχνης του 20ου
αιώνα αποτελεί ασφαλώς το DADA,
μια συμμορία ανταρτών της τέχνης με προεξέχουσες φυσιογνωμίες αυτών των Τριστάν
Τζαρά και Μαρσέλ Ντυσάν, μια ομάδα ανατρεπτικών καλλιτεχνών που εφορμούνταν από
το όραμα της κατάργησης της τέχνης, μιας τέχνης που αναμασούσε πλαστικές τροφές
και πλάγιαζε με τους εκάστοτε ισχυρούς για την επικράτησή της.
Οι Καταστασιακοί αυτό που θέλησαν ήταν το ξεπέρασμα της τέχνης.
Τα δύο αυτά ρεύματα δεν ήταν τα μόνα, ήταν κατά κάποιο τρόπο ορόσημα, έγιναν αισθητά παντού, αλλά ήταν και μια σειρά άλλων, συνεχιστών του οράματος για μια τέχνη καινούργια σε ένα καινούργιο κόσμο.
 |
| Γκυ Ντεμπόρ, Μισέλ Μπερνστάιν και Άσκερ Γιόρν |
Από την ομάδα COBRA που είχε κυρίως δράση στην Β.
Ευρώπη(το όνομα έβγαινε από τα αρχικά των πόλεων Κοπεγχάγη, Βρυξέλλες,
Άμστερνταμ) το Κίνημα για ένα Φαντασιακό Μπαουχάους που συγκροτήθηκε με έμφαση
στην εφαρμογή της νέας πολεοδομίας, τον Λετρισμό, η ομάδα REFLEX, η Διεθνής των Πειραματιστών
Καλλιτεχνών και μερικά άλλα υποκινήματα, θα φτάσουμε στους καταστασιακούς και
στην ίδρυση της Καταστασιακής Διεθνούς, της International Situationniste.
Από παντού ξεχύνονταν η μυρωδιά μιας κοινωνίας σε
αποσύνθεση, ένας κόσμος που διατηρούνταν με συντηρητικές ουσίες σε
δοκιμαστικούς σωλήνες, οι καταστασιακοί ήταν οι χωρίς όρια επαναστάτες, οι
χωρίς φραγμούς υποκινητές μιας νέας ρήξης, αυτού του παλιού κόσμου με τον νέο
που τον εγκυμονούσαν σε κάθε τους βήμα.
Ήταν το 1957 στις 28 Ιουλίου στο σπίτι του Πιέρο Σιμόντο στο
Κόζιο ντ’Αρόσα (Ιμπέρια) της Ιταλίας όπου μαζί με τον Γκιουζέπε –Πίνοτ
–Γκαλίτσο, τον Άσκερ Γιόρν, την Έλενα Βερόνε, τον Βάλτερ Όλμο (εκπρόσωποι του
Διεθνούς Κινήματος για ένα Φαντασιακό Μπαουχάους), οι Γκυ Ντεμπόρ και Μισέλ
Μπερνστάιν,(σύντροφος του Ντεμπόρ) εκπρόσωποι της Λετριστικής Διεθνούς, καθώς
και ο Ράλφ Ράμνεϋ από την Ψυχογεωγραφική Επιτροπή του Λονδίνου, καταλήγουν στην
συγχώνευση των ομάδων αυτών στην Καταστασιακή Διεθνή.
 |
Κόζιο ντ’ Αρόσα, Ιταλία 1957. Από αριστερά Γκαλίτσιο, Σιμόντο, Βερόνε, Μπερνστάιν, Ντεμπόρ, Γιόρν, Όλμο. |
 |
| ο Ραούλ Βανεγκέμ |
Η ίδρυση του νέου
αυτού κινήματος ανακοινώθηκε στο δελτίο potlatch, τεύχος 29, τον Νοέμβριο του 1957 το οποίο από όργανο
της λετριστικής διεθνούς έκτοτε γίνεται ¨Δελτίο Πληροφόρησης της Καταστασιακής
Διεθνούς¨.
«Όσο φτωχότερη είναι η
καθημερινή ζωή,
τόσο μεγαλώνει η έλξη του μη αυθεντικού».
Η διάδοση του υλικού τους θα συνεχιστεί στην πληρέστερη
επιθεώρηση Internationale Situationniste, το πρώτο
τεύχος θα κάνει την εμφάνιση του τον Ιούνιο του 1958.
Με τη γέννηση του κινήματος θα ακολουθήσουν και οι μεγάλες
αντιθέσεις εντός του από τα μέλη, κάτι που θα το ακολουθήσουν σαν πάγια
τακτική, όπως επίσης και την διαγραφή
των μελών, θα διαγραφούν κατά καιρούς 45 από τα 70 μέλη της.
Η I.S. δεν επέδειξε καμία επιείκεια
στην κριτική της κατά των δομών της κοινωνίας, καμία αναστολή ως προς την
αποστολή της που την έβλεπαν σαν την αναγκαία συνέχεια των απελευθερωτών του
ριζικού λόγου.
Έχοντας ως όπλα τους την εξτρεμιστική τέχνη, την κριτική της
μαρξιστικής φιλοσοφίας έτσι όπως είχε εκφραστεί κυρίως από τον Λούκατς και τα αισθητικά
ρεύματα των μετα-μαρξιστών της σχολής της Φρανκφούρτης, αλλά και τον
ριζοσπαστισμό της συναισθηματικής απελευθέρωσης, θα στραφούν από την κριτική
των όπλων των απελευθερωτικών κοινωνικών κινημάτων που παντού ευαγγελίζονταν
την επανάσταση, στα όπλα της κριτικής, θα απορρίψουν κάθε συμβιβασμό με την
υπάρχουσα γραφειοκρατική κουλτούρα.
Τον Μάιο του 1957 ο Γκυ Ντεμπόρ δημοσιεύει την "Έκθεση περί
της κατασκευής καταστάσεων και των συνθηκών οργάνωσης και δράσης της Διεθνούς Καταστασιακής τάσης", ένα
προσχέδιο όλων όσων θα ακολουθούσαν.
 |
| Γκυ Ντεμπόρ |
Το κείμενο κυκλοφόρησε σε ιταλική μετάφραση το 1958, ενώ τον
Ιούνιο του 1957 είχε εμφανιστεί αραβική μετάφραση με πρόλογο του Άμπντελχαντ
Κατίμπ.
Από την εξέγερση του Βερολίνου(1958), την εξέγερση της
Πολωνίας(1955) και της Ουγγαρίας(1956), τον πόλεμο της Αλγερίας το 1954, οι Καταστασιακοί προσέβλεπαν σε μια γενικευμένη αυτοδιεύθυνση και στους κόλπους
τους γρήγορα συσπειρώθηκαν δύο κυρίαρχες τάσεις, αυτών των politicos που
έβλεπαν με ύπουλο μάτι την καλλιτεχνική δημιουργία μέσα στα παλιά πλαίσια της
κοινωνίας γιατί οδηγεί σε απραξία και στην συνέχιση έτσι του φθίνοντος μοντέλου
του καπιταλισμού και αυτών των
ριζοσπαστών καλλιτεχνών, των αισθητικών της θεωρίας, που διέβλεπαν στην αλλαγή
μέσω της τέχνης τους.
 |
| Κονστάμπλ, Γκαλίτσο, Γιορν. |
Στην Καταστασιακή Διεθνή, τέχνη και πολιτική δεν μπορούσαν να
διαχωριστούν, η ρηξικέλευθη κριτική του κοινωνικού γίγνεσθαι και της
εμπορευματικής ανταλλαγής των ιδεών στην κουλτούρα περνούσε μέσα από την βίωση
του έργου τέχνης, δεμένου με την καθημερινή ζωή του καλλιτέχνη.
Δεν προτείνουν μια νέα ιδεολογία, αλλά την κατάργηση και απομυθοποίηση των υπαρχουσών ιδεολογιών, θέλουν να δώσουν μία κατά μέτωπο επίθεση στην οργάνωση των αυταπατών, να συμβάλλουν στην εξέγερση του προλεταριάτου αποδεσμεύοντας από το φαντασιακό της κοινωνίας την υπάρχουσα χρήση των όρων εξέγερση και προλεταριάτο, από τις μαρξιστικές καταβολές τους δηλαδή και τις –μετά- παραφυάδες τους.
« Η αταξική κοινωνία βρήκε τους καλλιτέχνες της,
Ζήτω η
Καταστασιακή Διεθνής,»
Ήταν το κύριο μότο για μια σειρά ετών που θα συνταράξουν με την δράση τους και την ριζοσπαστική κριτική τους την κοινωνική οργάνωση.
 |
| May 68 |
Αυστηρά ελιτιστές ,έδωσαν ηχηρά ραπίσματα στα μέλη τους που ενέδιδαν
στις σειρήνες της θεσμοθετημένης νόρμας.
 |
| la-riots-vermont-plaza-burning |
"Οι ιδέες μας βρίσκονται
σε όλα τα κεφάλια’", οι Καταστατικοί θα παθιαστούν με την επαναστατική τέχνη, θα
δουν τον άνθρωπο ως καλλιτέχνη που
περιμένει να γεννηθεί μέσα στον καθένα, θα απαιτήσουν το έργο τέχνης χωρίς τα μονοπωλιακά καπρίτσια των ιδιοκτητών της τέχνης.
<<Κατ’ αρχήν πιστεύουμε ότι πρέπει να αλλάξουμε τον κόσμο. Θέλουμε την πλέον απελευθερωτική αλλαγή της κοινωνίας και της ζωής, στην οποία είμαστε εγκλωβισμένοι>> διακηρύττει ο Ντεμπόρ.
Θα αποκαλύψουν τη γελοία και πολλάκις ύποπτη χρήση του όρου <<πρωτοπορία>>, θα εμμείνουν στην κατασκευή καταστάσεων, θα προκαλέσουν συνεχείς ρήξεις με τα καλλιτεχνικά περιβάλλοντα της εποχής τους, θα καταδικάσουν μια δια παντός τους τεχνοκριτικούς (σε μια γενική συνέλευση της Διεθνούς Ένωσης Τεχνοκριτικών στις Βρυξέλλες θα παραβιάσουν την είσοδο του Βέλγικού Μεγάρου Τύπου και θα σκορπίσουν προκηρύξεις στους χώρους της συνέλευσης και τους γύρω δρόμους) και θα αρνηθούν την εμπορευματική παραγωγή έργων.
Οι κριτικές τους και η ιχνηλάτηση τους όσον αφορά το κοινωνικό Γίγνεσθαι και το φαίνεσθαι αυτού του γίγνεσθαι, θα αποτελέσουν σημείο αναφοράς
και ακόμη μέχρι σήμερα αποτελούν ακτινογραφία του κοινωνικοπολιτικού σκελετού
της κοινωνίας.
"Ένα φάντασμα
μεγαλώνει μέσα στον κόσμο: η Καταστασιακή Διεθνής. Το 1957-58 είναι η
μεγαλύτερη καμπή του αιώνα όλων των λαών και όλων των εποχών. Φθάσαμε σ’ αυτό
το σημείο: ο νέος άνθρωπος είναι εδώ! Η τέχνη είναι ζωή, η ζωή είναι τέχνη! Τα
θύματα: Τζάκσον Πόλοκ, Βολς, Ντύλαν Τόμας, Νικολά ντε Σταέλ, Τζαίημς Ντην. Στην
φύση δεν υπάρχει καθόλου τέχνη! Ιδού τα βασικά δεδομένα της τραγωδίας της
τέχνης του 20ου αιώνα: οι έμποροι τέχνης είναι κλέφτες, οι έμποροι
χρωμάτων ληστές, οι ιστορικοί της τέχνης απατεώνες, οι αγοραστές αντικειμένων
τέχνης ηλίθιοι, οι τεχνοκριτικοί δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων, οι συλλέκτες
διεστραμμένοι.
Η τέχνη είναι δράση, η τέχνη είναι θάνατος, η τέχνη είναι
νεκρή, άρα η τέχνη είναι το να σκοτώνεις την τέχνη, η τέχνη είναι το να
σκοτώνεις, η τέχνη σκοτώνει… Πετάξτε τις Βίβλους σας στην πυρά".
Οι δύο ακολουθίες δράσης της I.S. που είναι η "Ενιαία Πολεοδομία" και το «επαναστατικό μέτωπο της
κουλτούρας» εδραιώνονται με τη διανομή του μανιφέστου Νέο Θέατρο Επιχειρήσεων
στην Κουλτούρα.
«Αυτό που μένει να γίνει είναι μια επιστήμη των καταστάσεων
που θα αντλήσει στοιχεία από την ψυχολογία, τη στατιστική, την πολεοδομία και
την ηθική.» αναφέρει ο Γκυ Ντεμπόρ στο "Ουρλιαχτά για χάρη του Σαντ".
Θέλησαν να ξεκλειδώσουν την δημιουργικότητα από τα καλούπια που η αστική πολεοδομία εφάρμοζε στην δημιουργία των πόλεων, επινοώντας το derive(περιπλάνηση), που στόχευε στο βιαστικό πέρασμα από τις ποικίλες ατμόσφαιρες(ambiances) μιας πόλης.
Τον όρο derive τον
είχε χρησιμοποιήσει ο Ιβάν Στσεγκλώφ στο βιβλίο του "Συνταγές για μια
καινούργια πολεοδομία", που το έγραψε το 1953 σε ηλικία 19 ετών. Το derive θα
καλλιεργηθεί συστηματικά από τους Καταστασιακούς, θα εφαρμόσουν μια νέα
τοπολογία στην υπάρχουσα γεωγραφία συνδυάζοντας την ψυχολογία με νέους
συναισθηματικούς χάρτες των κατά τόπους περιοχών των πόλεων, αναδύοντας την
παιγνιώδη φύση του ανθρώπου μέσω μιας πειραματικής συνεχώς εναλλασσόμενης
συμπεριφοράς, απορρυθμίζοντας το σώμα από τους ρόλους που το θωρακίζουν.
« Η περιπλάνηση (στη ροή των πράξεων, με τις χειρονομίες,
τις βόλτες, τις συναντήσεις της) είναι για την ολότητα ό,τι η (καλή) ψυχανάλυση
για τη γλώσσα. Αφεθείτε στη ροή των λέξεων, λέει ο ψυχαναλυτής κι ο ίδιος
ακούει μέχρι τη στιγμή που θα απορρίψει ή θα μετασχηματίσει (θα μπορούσαμε να
πούμε να μεταστρέψει), μια λέξη, μια έκφραση ή έναν ορισμό. Η περιπλάνηση είναι
μια τεχνική και σχεδόν ένας τρόπος θεραπείας. Αλλά, όπως ακριβώς η ψυχανάλυση
από μόνη της σχεδόν πάντα αντενδείκνυται,
έτσι και η διαρκής περιπλάνηση είναι επικίνδυνη, στο μέτρο που το άτομο, έχοντας
προχωρήσει υπερβολικά , δίχως προφυλάξεις, απειλείται να εκραγεί, να
διαμελιστεί, να διασπαστεί, να αποσυντεθεί…» γράφει ο Ιβάν Στσεγκλώφ στην "Επιστολή από μακριά".
Άλλος όρος ζωτικής σημασίας για τους Καταστασιακούς ήταν η
«εκτροπή – οικειοποίηση», θα το δούμε και ως "μεταστροφή" (detournement). Είναι η απόσπαση
πράγματος, ιδέας, τεχνικής από το σύνολο που βρίσκεται και η χρησιμοποίησή του
σε εντελώς διαφορετική βάση.
« Η αρχή της
μεταστροφής, συνίσταται στο να στρέψουμε ενάντια στον εχθρό τα τεχνικά μέσα και
τα όπλα που χρησιμοποιεί εναντίον μας» Ραούλ Βανεγκέμ.
Βασικά κείμενα του Σιτουασιονισμού θα αποτελέσουν η "Σιτουασιονιστική Διεθνής 1958 – 1969", "Η κοινωνία του θεάματος" του Γκυ
Ντεμπόρ, "Η μιζέρια των φοιτητικών κύκλων" του Μουσταφά Καγιάτι, η "Πραγματεία
του σαβουάρ βιβρ προς χρήση των νέων γενεών" του Ραούλ Βανεγκέμ και το "Λυσσασμένοι και Σιτουασιονιστές στο κίνημα των καταλήψεων".
Τα δύο από αυτά, "Η κοινωνία του θεάματος" του Ντεμπόρ και
το "Πραγματεία του σαβουάρ…" του Ραούλ Βανεγκέμ, εκδοθέν στην Ελλάδα από τις
εκδόσεις Άκμων με τον τίτλο "Η επανάσταση της καθημερινής ζωής", θα γίνουν τα
ευαγγέλια του Σιτουασιονισμού και θα εκδοθούν το 1967.
 |
| Συνέδριο των Καταστασιακών στο Γκέτεμποργκ στην Σουηδία το 1961 |
Η Κοινωνία του Θεάματος θα χαρακτηριστεί ως το απόλυτο βιβλίο, μια ιδιοφυής και μεγαλόπρεπη στιγμή της θεαματικής κριτικής, ένας μεγαλοφυής στοχασμός πάνω στην συγκρότηση της κοινωνικής οργάνωσης και της ψευδεπίγραφης όψης της.
«Το θέαμα είναι το κεφάλαιο σε ένα τέτοιο βαθμό συσσώρευσης
ώστε να μετατρέπεται σε εικόνα».
«Εκείνο που κρύβεται πίσω από απ’ τις θεματικές αντιθέσεις
είναι η ενότητα της αθλιότητας…».
 |
| Ο Γκυ Ντεμπόρ με τον Ραούλ Βανεγκέμ |
Ο Ραούλ Βανεγκέμ που θα αποχωρήσει από την I.S. το 1970 θα κυκλοφορήσει το « Η επανάσταση της καθημερινής
ζωής», θα στραφεί κυρίως στην τέχνη και στα όπλα της για να εκτροχιάσει το
κοινωνικό μοντέλο της εποχής του.
« Η ποίηση βρίσκεται πάντοτε κάπου. Έτσι και παρατήσει την τέχνη, μπορούμε να δούμε καλύτερα πως προπάντων ζει στις χειρονομίες, σε ένα ύφος ζωής, στην αναζήτηση αυτού του ύφους. Αποδιωγμένη από παντού αυτή η ποίηση ανθεί παντού. Άγρια ποδοπατημένη, αναφαίνεται στη βία. Ευλογεί τις συγκρούσεις, παντρεύεται την εξέγερση, ζωογονεί τις μεγάλες κοινωνικές γιορτές προτού οι γραφειοκράτες της υποδείξουν για κατοικία την αγιογραφική κουλτούρα(...) Δεν υπάρχουν καλλιτέχνες γιατί όλοι είναι καλλιτέχνες. Το έργο τέχνης που μέλλεται να έρθει, λέγεται δόμηση μιας περιπαθούς ζωής». Ραούλ Βανεγκέμ
Τα δύο αυτά βιβλία μαζί με εκείνα της ομάδας Σοσιαλισμός ή
Βαρβαρότητα της ομάδας των Κορνήλιου Καστοριάδη και Κλωντ Λεφόρ, θα γίνουν τα
σήματα κατατεθέντα των αριστεριστών, μέχρι το βάπτισμα του πυρός που θα
επακολουθήσει με το σκάνδαλο του Στρασβούργου και την μετέπειτα εξέγερση του
Μάη του 1968 στο Παρίσι.
 |
| Ο Σανγκουινέτι με τον Ντεμπόρ |
Από την γέννησή τους ακόμα φλέρταραν με την πτώση τους, κι
έτσι το 1972 θα επέλθει και επίσημα τέλος στην Καταστασιακή Διεθνή, για να
συνεχίσουν διάφορες ομάδες μετά-σιτουασιονιστών που βέβαια δεν είχαν καμία
σχέση με τον αρχικό πυρήνα της ομάδας.
Το σίγουρο είναι πως θα μελετηθούν με την δέουσα σοβαρότητα
από τις κυρίαρχες τάσεις της κουλτούρας, αλλά καλλιεργώντας τεχνηέντως έτσι το
κλίμα για να κρατηθούν πάση θυσία στην αφάνεια.
Ενιαία πολεοδομία, πειραματική συμπεριφορά, υπερπολιτική
προπαγάνδα, κατασκευή ατμοσφαιρών, δεν ήταν διανοητικές φόρμουλες για την
διαιώνιση ενός κινήματος, ήταν η έκρηξη μιας ζωής που μέχρι τότε φυλάσσονταν
στις νευρώσεις του σώματος και στην απώθηση του πάθους.
Από τότε η κοινωνία του θεάματος μπορεί να κοιμάται ήσυχη, η Καταστασιακή Διεθνής αποχώρησε. Z
Πρώτη δημοσίευση του άρθρου στο περιοδικό STRANGE, τεύχος 159.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
LAROUSSE: Ο Αιώνας των Ανατροπών-Το
Λεξικό των Κινημάτων Αμφισβήτησης στον 20ο αιώνα Εκδ. Οξύ
I.S.: Το
ξεπέρασμα της Τέχνης,. Εκδ., ΄Ύψιλον
ΓΚΥ ΝΤΕΜΠΟΡ: Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΜΑΤΟΣ Εκδ. Ελεύθερος Τύπος
ΓΚΥ ΝΤΕΜΠΟΡ: ΤΙ
ΕΙΝΑΙ Ο ΛΕΤΡΙΣΜΟΣ Εκδ. Ελεύθερος Τύπος
ΓΚΥ ΝΤΕΜΠΟΡ:
ΕΚΘΕΣΗ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Εκδ. Ελεύθερος τύπος
ΓΚΥ ΝΤΕΜΠΟΡ:
ΣΧΟΛΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΜΑΤΟΣ Εκδ. Ελεύθερος Τύπος
ΓΚΥ ΝΤΕΜΠΟΡ:
ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ Εκδ. Ελεύθερος Τύπος
ΡΑΟΥΛ ΒΑΝΕΓΚΕΜ: Η
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΖΩΗΣ Εκδ. Άκμων
ΡΑΟΥΛ ΒΑΝΕΓΚΕΜ:
ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Ή ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Εκδ. Ελεύθερος Τύπος
ΡΑΟΥΛ ΒΑΝΕΓΚΕΜ: Η
ΒΙΒΛΟΣ ΤΩΝ ΗΔΟΝΩΝ Εκδ. Ελεύθερος Τύπος
I.S.: ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ
ΣΧΙΣΜΑ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ Εκδ. Ελεύθερος Τύπος
ΑΣΚΕΡ ΓΙΟΡΝ: ΠΕΡΙ
ΜΟΡΦΗΣ Εκδ. Νησίδες
ΚΕΝ ΝΑΜΠ: Η
ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ Εκδ. Ελεύθερος Τύπος