Ο ΡΥΘΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗΣ
Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ
του Αργύρη Καραβούλια
Αλήτικος, Μεθυσμένος,
Ποιητικός Μυστικισμός...
✍Ήταν την δεκαετία του 1950 που η Αμερική μετά το κραχ του 1929 και την συγκέντρωση εξουσιών σε μεγάλες οικονομικές δυναστείες, η μεταπολεμική Αμερική που αποδεικνυόταν ένα σίγουρο έδαφος για την εδραίωση της οικονομικής σταθερότητας που ονειρευόταν ο καπιταλισμός, η Αμερική του μακαρθισμού και του ψυχρού πολέμου, πάλευε σταθερά για την ανάπτυξη των νέων αξιών της, αυτό που θα γινόταν ευρύτερα γνωστό πλέον, ως το "Αμερικανικό Όνειρο".
Μέσα σ΄ αυτό το κλίμα του συντηρητισμού, του κομφορμισμού και της χυδαίας καταπάτησης κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας στο βωμό της οικονομικής ευμάρειας, έλαμψε με την λάμψη χιλίων ήλιων ένα κίνημα που θα αποτελούσε έκτοτε ορόσημο στην μετέπειτα ανάπτυξη του underground και των χώρων πέριξ αυτού.
Με τη λέξη beat οι εμπνευστές της κυρίως εξέφραζαν μια ψυχική κατάσταση, ένα ποιητικό όραμα μιας γενιάς χαμένης ανάμεσα σε πολέμους, που όμως, δεν ενέδωσαν στις επιταγές των νικητών, αλλά ούτε και πέρασαν στην πλευρά των ηττημένων, η λέξη beat αποτελούσε τον ενθουσιασμό και το παραλήρημα, τη βίωση ποιητικών οραμάτων και τη νέα ερωτική ηθική απαλλαγμένη από τη "συγκινησιακή πανούκλα", όπως την είχε ονομάσει ο Βίλχελμ Ράιχ, που μέσα της βρίσκονταν σύσσωμη η Αμερικανική κοινωνία.
«Με τον όρο beat μπορούμε να πούμε ότι αποκτούν ένα όνομα. Όσοι επιβίωσαν ενός πολέμου, οποιουδήποτε τύπου πολέμου, ξέρουν ότι το να ‘σαι beat δεν σημαίνει να ‘σαι πεθαμένος στην κούραση, αλλά αντίθετα να είσαι σε εγρήγορση… η λέξη beat περιγράφει μια ψυχική κατάσταση απογυμνωμένη από κάθε υπερδομή… να ‘σαι beat σημαίνει να ‘χεις κατέβει στην άβυσσο της προσωπικότητας…» αναφέρει ο Τζον Κλέλον Χολμς, στο “Η Φιλοσοφία της Γενιάς Beat”.
Αυτό που θέλησαν οι beat, ήταν το σπάσιμο των καλουπιών, των σαθρών στηριγμάτων που παντού επέβαλλε η οικονομική ελίτ για την εσαεί επικράτησή της, κι αυτό που δεν θα τους συγχωρούσε ποτέ αυτή η κοινωνία ήταν η επιμονή τους να ουρλιάξουν τα όνειρά τους, να πυροδοτούν παντού τη νέα έκρηξη του μυαλού.
Είχε προηγηθεί σ’ αυτή τη χώρα το έδαφος που με τόση γενναία υπερηφάνεια και με τόσο όμορφο κόπο είχε προετοιμάσει ο Ουόλτ Ουίτμαν, αυτός ο πρόδρομος των beat, που οι ίδιοι τον έβλεπαν ως ένα είδος προφήτη τους, εμπνευστής της ρομαντικής παράδοσης στην Αμερική, ο Ουίτμαν αλλά και ο Τουέην, είχαν ξεχωρίσει από νωρίς στην προσήλωσή τους σ΄ ένα νέο όραμα ενός κόσμου απαλλαγμένου από τα ψεύτικα διλήμματα τύπου καπιταλισμός ή σοσιαλισμός, είχαν παθιασμένα ονειρευτεί έναν κόσμο που δεν θα μετέτρεπε τα πάντα σε εμπόρευμα. Ένας κόσμος ελεύθερος να ονειρεύεται, να γνωρίζει, να κάνει έρωτα, ν΄ αγαπά.
ΤΖΑΚ ΚΕΡΟΥΑΚ:
ΑΛΗΤΙΚΟΣ ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ
ΕΡΑΣΤΗΣ ΤΟΥ ΛΥΚΟΦΩΤΟΣ
«Να γράφετε ό,τι μπορείτε χωρίς συνείδηση, σε ημιέκσταση…» διαλαλεί ο Τζακ Κέρουακ σε συνέντευξή του στην Evergreen Review, το γράψιμο αυτό αποτελούσε και την αρχή του σπασίματος κάθε κανόνα, τον αποκλεισμό από κάθε νόρμα για αυτή τη λογοτεχνική ομάδα.
Μας συμβουλεύει για το γράψιμο, ανατέμνοντας τον γραπτό λόγο στα ηχητικά όνειρα της τζαζ κατάνυξης:
«Ο Χρόνος είναι η ουσία της καθαρότητας του λόγου, η γλώσσα με την οποία σκιτσάρουμε είναι η ανενόχλητη ροή του νου των προσωπικών μυστικών ιδεών/λέξεων, παίζουμε ελεύθερα, φυσάμε (όπως ο μουσικός της τζαζ) το θέμα της εικόνας».
«Φυσήξτε όσο πιο δυνατά θέλετε, γράψτε όσο πιο βαθυστόχαστα θέλετε, ψαρέψτε σε όσο πιο βαθιά νερά θέλετε, ικανοποιείστε όμως πρώτα τον εαυτό σας, ο αναγνώστης θα λάβει τηλεπαθητικά το σοκ και τη διέγερση του νοήματος από τους ίδιους εκείνους νόμους που διέπουν όλα τα μυαλά».
Ο Τζακ Κέρουακ σίγουρα ήταν ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς, παρόλο που ο ίδιος έβαλε μ΄ ένα πράγματι επώδυνο τρόπο τον εαυτό του στο περιθώριο του λογοτεχνικού στερεώματος, ο συγγραφέας που θα γινόταν διάσημος κυρίως με το αυτοβιογραφικό του βιβλίο “Στο Δρόμο” (On the road, 1951), με μια πλούσια αφήγηση προσωπικών εμπειριών, μια κατάθεση μερικών από τις πιο όμορφες και γεμάτες έμπνευση στιγμών της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Ήταν ένα βράδυ που οι ποιητές άκουσαν τον Κέρουακ πίνοντας και απαγγέλλοντας να φωνάζει «πόσο beat μοιάζουμε όλοι». Έκτοτε γύρω απ΄ αυτή τη λέξη θα συγκεντρωθούν μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες, ξεχωριστές και εκρηκτικές προσωπικότητες.
Σύμφωνα με τον Κέρουακ, η αγία Τριάδα που ο beat προσκυνούσε ήταν "μεθύστακας, αλήτης, ποιητής", η πιο γενναία δήλωση που είχε γίνει στην εποχή του.
Ο ίδιος εφορμούνταν κυρίως από το πνεύμα της περιπέτειας και της ερωτικής μέθης, παντρεμένες με τον ανατολικό μυστικισμό και τις αναλλοίωτες αλήθειες του ανθρώπινου πνεύματος, χωρίς τα δεκανίκια κανενός πατερναλισμού, ήταν ένας αντάρτης του ρομαντισμού.
Ο Κέρουακ, φλεγόμενος όσο ποτέ από το βαθύ κοίταγμα του πεπρωμένου του, προσπάθησε να σπάσει τα όρια της εμπειρίας, ν΄ ακολουθήσει μια ζωή στεφανωμένη με την φωτεινή άλω του αλήτικου μυστικισμού, έγραφε, έπινε και τριγυρνούσε, αγκαλιάζοντας στη μικρή του γωνιά όλο τον ανθρώπινο πόνο, παρασύροντας μαζί του όλους εκείνους που για δικούς τους λόγους ο καθένας, δεν ένιωθαν καλά με το κομφορμιστικό κλίμα της εποχής τους, με τις τυπικές και αρτηριοσκληρωτικές αντιλήψεις μιας γενιάς που χανόταν στον καταναλωτικό ευδαιμονισμό.
Στα 1962 και ενώ συνέχιζε το συγγραφικό του έργο με το Big Sur έγραψε: "Απαιτώ από το ανθρώπινο γένος να σταματήσει να αναπαράγεται και να υποκύψει. Αυτή είναι η συμβουλή μου".
Όταν ένας φίλος του συγγραφέα, ζήτησε να πει την γνώμη του σχετικά με το γράψιμο όντας ο ίδιος διάσημος, ο Κέρουακ σα να ‘χε πάρει ήδη διαζύγιο με τον κόσμο, απαντά:
"Το κόστος είναι πολύ μεγάλο παιδί μου. Θα σε σκοτώσει".
Οι beat όντας και κοινωνικό κίνημα δεν προσπάθησαν να ρίξουν μανιφέστα στα μυαλά των ανθρώπων, δεν έφτιαξαν σχέδια δράσης και δεν έβαλαν όρια πουθενά στην δημιουργικότητα των ανθρώπων.
Ακολουθούσαν την παρορμητική φύση του πνεύματος, εξόριστοι από τα αρχεία της επίσημης κοινωνίας, μια "χαμένη γενιά" που έπαιζε με το κάψιμο κάθε είδους συνόρων, απελευθερωτές με τον ρυθμό της τζαζ να οδηγεί τα βήματα τους, την μπίμποπ του Τσάρλι Πάρκερ, τη νέγρικη μπλουζ, τα τραγούδια διαμαρτυρίας.
Ποιητές που είχαν απορριφθεί από τον κοινωνικό τους περίγυρο, πληγωμένοι άγγελοι που γλυκαίνουν τις νύχτες τους με την τζαζ του Άρτσι Σεπ και του Τζορτζ Σίρινγκ, με κορίτσια που το σκάνε από το σπίτι τους γυρεύοντας μια αγκαλιά από τους εραστές του λυκόφωτος, ονειροπόλοι καπνιστές μαριχουάνας που εξομολογούνται τα βάσανά τους στο θάνατο.
Αυτή η γενιά θα γινόταν το πιο ξέφρενο πάρτι του χρόνου, επηρεάζοντας βαθύτατα όλα τα μετέπειτα κοινωνικά και καλλιτεχνικά κινήματα.
Μορφές που ξεκλήρισαν τα χρόνια, φιγούρες που απλώθηκαν σα μια τεράστια "διανοητική κηλίδα αίματος" με παράξενες καλλιτεχνικές εγκυμοσύνες από τον κλέφτη ποιητή Γκρέγκορι Κόρσο που με βενζίνη και γέλιο άφθονο θα κάψει τα σαστισμένα κεφάλια των συμπατριωτών του, την τρελή φυσιογνωμία του Καρλ Σόλομον, φιγούρες ερημιτών που αγνάντεψαν σε μια στιγμή "τα 10000 πράγματα" όπως αυτή του Γκάρι Σνάιντερ, οδηγούμενου στη ζεν φιλοσοφία και στην οικολογία βάθους.
Ξεχωριστή προσωπικότητα, εμβληματική φυσιογνωμία της γενιάς του αλλά και των επόμενων γενιών, ένας «κοσμοναύτης του εσωτερικού διαστήματος», με ένα μεγάλο όσο και σημαντικό έργο είναι ο Ουίλιαμ Μπάροουζ, μια συνεχής ρήξη με το κάθε κατεστημένο, από τη γλώσσα και την καταπιεστική δομή της ως την εξουσία και τους μπάτσους.
Γεμάτος διαύγεια και όνειρα, περιπλανώμενος πρεζάκιας, αλήτης και λόγιος, οι τρομακτικές προφητείες του ακόμα αποκαλύπτουν την τρομακτική πλευρά της μικρόνοης πραγματικότητας.
"Το έργο μου στρέφεται ενάντια σε εκείνους που από βλακεία ή εσκεμμένα, θα τινάξουν στον αέρα τον πλανήτη ή θα εξαφανίσουν το ανθρώπινο είδος".
Ο Μπάροουζ, με έργα ζωντανούς συναγερμούς μάς αποκαλύπτει το μέλλον ενός κόσμου που χάνει και το τελευταίο χαρτί του, έργα όπως το «Γυμνό Γεύμα», «Ηλεκτρονική Επανάσταση», «Η Βίβλος των Ααναπνοών», «Νόβα Εξπρές», «Ο Α Πουκ Είναι Εδώ», «Απολυμαντής», «Οι Πόλεις της Κόκκινης Νύχτας» και δεκάδες άλλα, παντού να αποσυναρμολογεί τον έλεγχο που υφίσταται από καταβολής κόσμου ο άνθρωπος, εισήγαγε στο γράψιμο το cut up, το σπάσιμο του κειμένου σε ένα τρομώδες παραλήρημα, η αποδόμηση της πραγματικότητας σε μια νέα χωρίς τον έλεγχο της γλώσσας χώρα.
«Πιστεύω ότι η αλλαγή, η μετάλλαξη στη συνείδηση, θα συμβεί αυτομάτως, άπαξ και εξαλειφθούν ορισμένες πιέσεις που τη στιγμή αυτή βρίσκονται σε ισχύ. Πιστεύω πως το κύριο όργανο μονοπωλίου και ελέγχου που εμποδίζει τη διεύρυνση της συνείδησης είναι οι λεκτικές γραμμές, που ελέγχουν τη σκέψη, τα συναισθήματα και τις φαινομενικές αισθητηριακές εντυπώσεις του ανθρώπινου ξενιστή… Το επόμενο βήμα πρέπει να γίνει προς τη σιωπή. Αποσυνδεόμαστε από τις λεκτικές φόρμες – αυτό μπορεί να επιτευχθεί υποκαθιστώντας τις λέξεις με γράμματα, έννοιες, φωνολεκτικές έννοιες, άλλους τρόπους έκφρασης, χρώμα για παράδειγμα... Με άλλα λόγια, ο άνθρωπος πρέπει να ξεφύγει από τις φόρμες των λέξεων, για να κερδίσει τη συνειδητότητα, αυτό που υπάρχει για να είναι αντιληπτό, και που είναι διαθέσιμη… Τέτοια βήματα προόδου γίνονται αποβάλλοντας την παλιά θωράκιση, επειδή οι λέξεις είναι ενσωματωμένες μέσα σου – στη μαλακιά γραφομηχανή της μήτρας – δε συνειδητοποιείς τη λεκτική θωράκιση που κουβαλάς…»,αναφέρει μεταξύ άλλων σε συνέντευξή του στον Άλλεν Γκίνσμπεργκ και στον Γκρέγκορυ Κόρσο, που δημοσιεύτηκε το 1961 στο Journal of All Beings από τον Λώρενς Φερλινγκέττι.
Στις 30 Ιουλίου του 1997, δύο μόλις ημέρες πριν την οριστική του επάνοδο στα άφθαρτα πεδία του κόσμου (τα τελευταία του λόγια μέσα στο ασθενοφόρο, πριν χάσει για πάντα τις αισθήσεις του ήταν «επιστρέφω αμέσως»), σημειώνει: «Τίποτα. Μήτε αρκετή σοφία, εμπειρία – τίποτα. Μήτε Άγιο Δισκοπότηρο, μήτε Ύστατο Σατόρι, καμία τελική λύση. Μονάχα σύγκρουση. Το μόνο που μπορεί ν' ανακουφίσει τη σύγκρουση είναι η Αγάπη. Η Αγάπη. Τι να 'ναι; Το πιο φυσικό παυσίπονο. Αυτό είναι. Η ΑΓΑΠΗ».
«…Το δυναμικό των συγγραφέων είναι δυνητικά όντως τεράστιο. Γράφουν το σενάριο για το φιλμ της πραγματικότητας. Ο Κέρουακ άνοιξε ένα εκατομμύριο καφέ μπαρ και πούλησε εκατομμύρια levis και στα δύο φύλα. Το Γούντστοκ γεννήθηκε μέσα απ’ τις σελίδες του. Αν κατάφερναν τώρα όλοι οι συγγραφείς να ενωθούν σ’ ένα πραγματικά δυνατό σωματείο θα κρατούσαμε ολόκληρο τον κόσμο με τις λέξεις. Θα μπορούσαμε να φτιάχναμε το δικό μας σύμπαν, όπου όλα θα ήταν πραγματικά σαν τα καφέ μπαρ, τα levis ή κάποιο επίσημο χορό στην εποχή της τζαζ. Οι συγγραφείς θα μπορούσαν να καταλάβουν το στούντιο της πραγματικότητας. Δεν θα πρέπει λοιπόν να τους επιτραπεί ν’ ανακαλύψουν ότι μπορούν να κάνουν τέτοια πράγματα. Ο Κέρουακ το είχε καταλάβει αυτό πριν από μένα. «Η ζωή είναι ένα όνειρο» έλεγε. Τόσο ο Κέρουακ όσο κι εγώ δεν είμαστε καθόλου πραγματικοί. Το μόνο πραγματικό πράγμα γύρω από ένα συγγραφέα είναι αυτά που έχει γράψει κι όχι αυτό που ονομάζουν «η ζωή του». «Κι όλοι μας θα πεθάνουμε και τ’ αστέρια θα σβήσουν, το ένα μετά το άλλο». Ουίλιαμ Μπάροουζ |
ΤΟ ΟΥΡΛΙΑΧΤΟ ΤΟΥ
ΑΛΛΕΝ ΓΚΙΝΣΜΠΕΡΓΚ
Άλλη θρυλική φυσιογνωμία αυτού του περίτεχνου κόσμου ο Άλλεν Γκίνσμπεργκ, ο μυστικιστής ποιητής, ο εσαεί ασυμβίβαστος, με προσωπικούς του θεούς τον οραματιστή ποιητή Ουίλιαμ Μπλέηκ, (άλλωστε ο ίδιος ο Γκίνσμπεργκ είχε την εμπειρία ενός ακουστικού οράματος όπου του απήγγειλε ποίηση ο Μπλέικ, κάτι που θα χαρακτήριζε ο Γκίνσμπεργκ ως κεντρική μεταλλακτική εμπειρία της ζωής του), τον Ουόλτ Ουίτμαν, τον Μέλβιλ, τον Πόε, τον Ουίλιαμ Κάρλος Ουίλλιαμς, από τους συγχρόνους του.
Βαθιά αντισυμβατική φύση, με έντονη πολιτική δράση, ο Γκίνσμπεργκ εκπροσωπούσε μια "αυθόρμητη και ανεξέλεγκτη ροή", την παντελή απόσχιση από το διανοητικό έλεγχο, το ζωικό παλμό της φύσης που εκδηλώνεται με την οργασμική ενέργεια, τη μετάδοση του ρυθμού της τζαζ στο χαρτί ακολουθώντας οι στίχοι το ρυθμό της αναπνοής, όλα αυτά μαζί με την αηδία που η καθωσπρέπει κοινωνία του εμφυσούσε, την οργή για το μίζερο και γεμάτο απελπισμένους συμβιβασμούς κοινωνικό περιβάλλον, οδήγησαν στο "Ουρλιαχτό" ( Howl, 1955 ), το ποίημα που θα έκαιγε εκατομμύρια εγκεφάλους ανά τον κόσμο, το ποίημα - εκτυφλωτικό φως που στο απαύγασμά του εξαφανίζει τα κάγκελα της φυλακής μας.
«Είδα τα μεγαλύτερα κεφάλια της γενιάς µου ρημαγμένα από την τρέλα υστερικά, γυµνά, ξελιγωμένα, σερνάµενα χαράµατα, σε δρόµους νέγρικους, ζητώντας µια άγρια δύση, χίπστερς αγγελοπρόσωπους, κορωμένους µε τα πανάρχαια βαποράκια για την αστρική γεννήτρια στη μηχανή της νύχτας, λέτσους, μπατίρηδες, κοµµένους, να καπνίζουν μαστούρηδες στο μεταφυσικό σκοτάδι ξυλιασμένων ορόφων, να πλέουν στις κορυφές των πόλεων, να μελετούν τζαζ, αυτούς που γύµνωσαν τους εγκεφάλους τους µπρος στην Παράδεισο, κάτω απ’ τον Υπέργειο κι είδαν Μωαμεθανούς αγγέλους απαστράπτοντες, σε ρηµαδιών ταράτσες να τρεκλίζουν, αυτούς που διάβηκαν τα πανεπιστήμια µε µάτια φλεγόμενα, καταυγασµένα απ’ οράµατα του Αρκάνσας και τραγωδίες φώσκουσες του Μπλέικ, μέσα από ακαδημαϊκούς του πολέµου, αυτούς που διώχτηκαν απ’ τις Ακαδηµίες σαν τρελοί και συγγραφείς πρόστυχων ωδών στα παραθύρια του κουφαριού, αυτούς που τα ’κλάσαν σε αξύριστα δωµάτια µε τα σώβρακα µονάχα, καίγοντας τα λεφτά τους σε σκουπιδοτενεκέδες, ακούγοντας τον τρόµο να βαράει τους τοίχους, αυτούς που τους τσακώσανε απ’ τα ηβικά τους μούσια, καθώς γύριζαν µέσω Λαρέντο στη Νέα Υόρκη µ’ ένα τσιγαριλίκι, αυτούς που αρπάξανε σύφιλη σε µπουρδελοξενοδοχεία και τράβηξαν αιθέρα στο Πάραντάυς Άλλυ, θάνατος, ή εξάγνιζαν τα’ ακέφαλα κορµιά τους κάθε νύχτα, µε όνειρα, ναρκωτικά, τροµώδεις παραισθήσεις, οινόπνευμα, καύλα κι ατέλειωτα γαµήσια, αφάνταστα αδιέξοδα φριχτού σύννεφου κι εκκένωση φωτός σε κεφάλι παιγμένο ανάµεσα Πάτερσον- Καναδά, να φωτίζει όλο τον ακίνητο κόσµο του Χρόνου, χαράµατα σε περιβόλους κατάφυτων νεκροταφείων, κρασοκατανύξεις σε σκεπές, χασισωµένης κόντρας φθοριούχα επικράτεια βιτρινών ν’ αναβοσβήνει, ήλιος, φεγγάρι και δονήσεις δέντρων στα δειλινά µμουγκανητά του χειμέριου Μπρούκλιν, σκουπιδοφιλοσοφίες κι αιθέριο, αυτοκρατορικό πνεύματος φως…». |
Της γενιάς που κατέρριπτε κάθε προϋπάρχουσα φόρμα στο όνομα του ανθρώπινου πνεύματος, έβαζε φωτιά στην νύχτα των ανθρώπων με απαγγελίες σούτρας και μαγικών επωδών.
Μετά την γενιά των beat υπήρξε ένα πρωτοφανές κύμα αυθορμητισμού και ανατρεπτικότητας που σάρωνε στο πέρασμά του τα πάντα, ένα κύμα που είδε όλη την ανθρώπινη γνώση και φιλοσοφία μέσα από καινούργια μάτια, που κατανόησε με μια πρωτοφανή ευαισθησία και διορατικότητα όλες τις αλήθειες της ανθρώπινης φύσης, που πάσχισε για την ομορφιά και την αγάπη, που είδε στα παραισθησιογόνα... το διάμεσο για την απαλλαγή από την τυραννία των εξουσιών και που τα προεξέτεινε στην χρήση τους πέρα από την υπαρξιακή χροιά που είχαν λάβει με τους beat σε μια συλλογική κοινοβιακή διάσταση, που έκανε έρωτα οδηγούμενη αυθόρμητα από την καρδιά χωρίς το καβούκι της θρησκείας, που τραγούδησε για τα πάντα συνεχώς σε έκσταση…
Ξεγυμνωμένοι από κάθε συμβατικότητα πειραματίστηκαν με κάθε πτυχή του ανθρώπινου μυαλού μαζί με τις επιρροές από Μπωντλαίρ, Ρεμπώ, Κόλλεριτζ, Μπλέηκ, Γκωτιέ, Ντε Κουίνσυ, Μισό, Χάξλει.
Η διάδοση του LSD, η χημική απελευθέρωση όχι σαν ατομικό δικαίωμα, αλλά σαν κοινωνική διεκδίκηση παντρεμένη με μυστικισμό, ελευθεριότητα, ουτοπικές φιλοσοφίες, ανατολικές θεωρήσεις, ιδεαλισμό και υπερβατικό αναρχισμό, η φιλοσοφία της μη-βίας παντρεμένη με αναρχό-χριστιανικές διδασκαλίες, η εγκατάλειψη της εξωτερικής πραγματικότητας για την εδραίωση μιας εσωτερικής κατάστασης που θα γινόταν το καινούργιο βίωμα στην μοναξιά της αμερικανικής κοινωνίας, η αποδόμηση κάθε αξίας με γνώμονα πάντα την αξιοπρέπεια της ανθρώπινης φύσης, είναι οι πιονιέροι των ψυχεδελικών που θα τραβήξουν στα άκρα την πολιτική εμπειρία αυτής της φιλοσοφίας, όπως ο Τήμοθι Λήρι που μέσα από εργαστηριακές έρευνες, ψυχιατρικές αναλύσεις, κατατοπιστικές μελέτες πάνω στην φύση του ανθρώπινου μυαλού και του νευρωνικού ανθρώπινου δικτυώματος, θα οδηγήσουν σε μια νέα φυσιολογία, θα επεκτείνουν την ανθρώπινη εμπειρία στην ποίηση και στην μαγεία της καθημερινής ζωής.
Ήταν τότε που αυτή η γενιά προσπάθησε να εξαλείψει την ατομική καλλιτεχνική δημιουργία, όπου ο καλλιτέχνης δουλεύει αποστειρωμένος στο γυάλινο πύργο του, τότε που η γενιά αυτή πήρε τον πόνο για την πραγματικότητα και το ουρλιαχτό αυτού του πόνου το έβαλε σε εκατομμύρια στόματα, ήταν αυτή η γενιά που θα άγγιζε έναν προς έναν χιλιάδες απατημένους από το κίβδηλο αμερικάνικο όνειρο, θα προέτρεπε τους πάντες να γίνουν ποιητές, θα έδινε μια καινούργια συλλογική γλώσσα, όλα αυτά θα οδηγούσαν εν τέλει στην διανοητική επανάσταση της δεκαετίας του 1960 και στα σκληροπυρηνικά κινήματα της δεκαετίας του 1970.
Οι Beat ήταν οι προφήτες μιας ανθρωπότητας που ετοιμάζονταν να γεννηθεί μέσα από τις στάχτες και τις απογοητεύσεις, στο μέσο ενός επώδυνου και δύσκολου αιώνα, σαν φλεγόμενοι κομήτες διέσχισαν το στερέωμα, βομβαρδίζοντας μας με ριπές φωτός πριν μας αφήσουν και πάλι στην κρύα νύχτα μας!
* Επιλεγμένα έργα στα ελληνικά της γενιάς beat έχουν αποδώσει άψογα οι εκδόσεις ΑΠΟΠΕΙΡΑ, μεταφέροντας στην μετάφραση αυτούσιο τον παλμό της beat έκρηξης. Με βάση κυρίως το υλικό των εκδόσεων Απόπειρα, έγινε η σταχυολόγηση του συγκεκριμένου άρθρου.
Ενδεικτικά αναφέρουμε:
Τζακ Κέρουακ – Γραφές της αιωνιότητας, (Απόπειρα 2006)
Τζακ Κέρουακ – Στο Δρόμο ( Πλέθρον 2015)
Μάριο Μάφι – Underground, (Οδυσσέας 1981)
Τζακ Κέρουακ – Ο γυρισμός του ταξιδευτή, (Απόπειρα 2007)
Τζακ Κέρουακ - Η Σούτρα της Χρυσής Αιωνιότητας, (Απόπειρα 2009)
Άλλεν Γκίνσμπεργκ - Πλουτώνια Ωδή και άλλα Ποιήματα 1977-1980, ( Απόπειρα 1985)
Άλλεν Γκίνσμπεργκ - Ουρλιαχτό, (Ελεύθερος Τύπος 1987)
Λώρενς Φερλινγκέττι - Λαϊκά Μανιφέστα (Ελεύθερος Τύπος 1988)
Ουίλιαμ Μπάροουζ – Γυμνό Γεύμα, (Απόπειρα 2004)
Ουίλιαμ Μπάροουζ – Οι πόλεις της Κόκκινης Νύχτας, (Απόπειρα 1987)
Ουίλλιαμ Μπάροουζ – Ο τόπος των νεκρών δρόμων, (Απόπειρα 1990)
William Burroughs και Allen Ginsberg – Οι επιστολές του Γιαχέ, (Απόπειρα 2010)
Μπάρυ Μάιλς – Ουίλιαμ Μπάρρουζ, (Απόπειρα 2008)
Πρώτη δημοσίευση του άρθρου στο περιοδικό STRANGE, Τεύχος 161.
🌟
Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ
Η Ποιητική καταβολή του κόσμου και οι
καταραμένοι ποιητές
Ανάμεσα στους παράνομους και παρίες
της κοινωνίας
του Αργύρη Καραβούλια
✍Η ποίηση σίγουρα δεν χωράει σε ορισμούς και καλούπια, δεν μπορεί να ενσωματωθεί ως μία εκ των τεχνών που αποτελούν το εύσχημο μόρφωμα της κοινωνίας και να την φέρουμε στα μέτρα των κάθε λογής κριτικών και των συντηρητικών ερμηνειών τους.
Πάντοτε αποτελούσε μία ιερή συνθήκη ανάμεσα σε αυτήν και τον ποιητή που ο τελευταίος ως θεράποντάς της, πλήρωνε, τις περισσότερες φορές και με την ίδια του την ζωή, το υψηλό αυτό τίμημα, ενώ η ενσωμάτωσή του στις κοινωνικές νόρμες ήταν πάντοτε αδύνατη και εκ προοιμίου ατελέσφορη.
Έτσι οι ποιητές οπλισμένοι με μια δύναμη που δεν χωράει σε συμβατικότητες και συνήθως έξω από την συνηθισμένη ζωή που διάγουν οι άνθρωποι, ζουν και εμπνέονται από μια βαθιά δική τους ενσυναίσθηση, από μια μαγική ισχύ που πολλές φορές τους ξεπερνάει, οπλισμένοι με το πύρινο ταλέντο τους, χαρίζουν στον άνθρωπο την εικόνα ενός άλλου κόσμου εντός αυτού του κόσμου, την όψη ενός θαυμαστού ιδεώδους που μόνο όσοι αφήσουν την προσκόλλησή τους στο κυρίαρχο ρεύμα θα μπορέσουν να λάβουν.
Έχει χυθεί πολύ μελάνι και έχουν γραφτεί εκατομμύρια σελίδες για την ερμηνεία της ποίησης και των κυρίαρχων ρευμάτων της προσπαθώντας κάθε φορά να πλησιάσουν όσοι καταπιάνονται με το νευρώδες αυτό έργο της προσέγγισης της ποίησης, το απλησίαστο και απόμακρο αυτό ταξίδι, της πλεύσης ενός ποιητή από έναν ωκεανό λέξεων σε μια νησίδα άδηλης πραγματικότητας, να φανερώσουν την μυστική φόρμουλα ενός ποιητή που μέσα από το οραματικό εργαστήρι του νου του δημιουργεί κόσμους που συνήθως μόνο οι ίδιοι οι ποιητές μπορούν να βαδίσουν σε αυτούς.
Και κάθε φορά γίνεται περισσότερο κατανοητό πως για να εισέλθεις την πύλη της ποίησης δεν αρκεί μόνο η ανάγνωση των ποιητών, δεν αρκεί μόνο η φιλολογική προσέγγιση του έργου τους, απαιτείται η καθολική δική σου συμμετοχή σε αυτόν τον άχρονο τόπο, η απόλυτη συμπόρευση με κάτι που δεν μπορείς να κατανοήσεις μόνο με τις γνωστικές σου λειτουργίες και δεν μπεις βαθύτερα σε εκείνο το κομμάτι του εαυτού σου που γεννάει τα όνειρα και δημιουργεί τα θαύματα, που μένει ολοζώντανο στα χιλιάδες χρόνια παρουσίας του ανθρώπου σε αυτόν τον κόσμο όπως την πρώτη ημέρα της εμφάνισης του σε αυτόν. Για να διαβάσεις ένα ποίημα πρέπει να γίνεις ποιητής, να τυλιχτείς με την φλόγα της ποίησης αφήνοντας την να κάψει ολοσχερώς την συμβατική σου εικόνα για αυτόν τον κόσμο.
Είναι τεράστια η δύναμη της ποίησης όταν αγκαλιάζεται απόλυτα από την συνείδηση του αναγνώστη, όταν αφήνεται να παρασυρθεί από τους απόκρυφους ανέμους της, όταν δεν τρομάζει μπροστά στα πρωτόγνωρα και ακατάληπτα εν πολλοίς τοπία της, η ποίηση δεν θέλει ανάγνωση, θέλει συντονισμό μαζί της μέσω της συνήχησης με τους πρωτόγονους, με την ουσιαστική σημασία της λέξης, κραδασμούς της.
Στην πορεία των αιώνων ως κοινωνίες με τις αρραγείς δομές και την εξελικτική τους διαδρομή, συνηθίσαμε να φτιάχνουμε πορτραίτα των ποιητών, να εντρυφούμε στα πολυεπίπεδα έργα τους, αλλά ποτέ δεν συμπόρευσε ο κόσμος αυτός με το παρόν των ποιητών, οι ποιητές σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο στον καιρό τους ήταν οι παρείσακτοι και οι παρίες, ήταν οι παραβάτες και οι εκτροπείς του φορμαλισμού του κόσμου, δεν συμβάδιζαν και δεν ακολουθούσαν τα της εποχής τους, έτσι οι μελλοντικές γενιές ήταν αυτές που συνήθως καταπιάνονταν με την εμφάνιση του έργου τους στον κόσμο, έφερναν στο φως της μέρας την δική τους αστροφώτιστη νύχτα για να γεμίσει και με άλλα όνειρα ο κόσμος, για να φανερωθούν νέα τοπία στα ανεξιχνίαστα μονοπάτια των πεπρωμένων των ανθρώπων.
Καταραμένοι Ποιητές, ένας κόσμος άφατου
πόνου και ολικής έκστασης…
“Προσευχηθείτε γι' αυτούς”…
Είθισται ο όρος Καταραμένοι Ποιητές να αποτελεί στις φιλολογικές δέλτους ακόμα μία καταχώρηση, ανάμεσα στις άλλες, που προσπαθεί να εγκιβωτίσει σε έναν ορισμό την ποίηση και την ζωή εκτός των ορίων, έτσι όπως την βίωσαν και την μεταποίησαν σε οριακή δημιουργία ποιητές που δεν συνυπέγραψαν και δεν συμμορφώθηκαν με καμία κοινωνική συνθήκη, κανένα μέρος των ανθρώπων δεν έγινε μέρος τους.
Καταραμένοι για τους άλλους, τους μη καταραμένους, δηλαδή για όλους όσους εφησυχάστηκαν στις εκάστοτε εξαγγελίες των κοινωνικών αλλαγών, για όλους όσους συμπορεύτηκαν με ένα κυρίαρχο ρεύμα για να ατενίσουν τα μυστήρια ως θεατές και όχι ως μυητές και μυημένοι.
Θα μπορούσαμε να χαράξουμε μία γραμμή και να τοποθετήσουμε στην μια πλευρά τους καταραμένους και στην άλλη τους μη καταραμένους ποιητές, θα μπορούσαμε έτσι εύκολα να ξεκαθαρίσουμε το τοπίο μιας τέχνης που από τη φύση του έχει σύμπασα την πραγματικότητα και το θεμελιώδες πυρ της, τα όνειρά της και τους εφιάλτες της;
Είναι σίγουρα βέβαιο πως κάτι τέτοιο θα φάνταζε απλοϊκό ξεκαθάρισμα, μια πρόχειρη και εύκολη μεταχείριση μεγεθών τόσο ανυπέρβλητα αξεπέραστα και τόσο μεγεθυμένα στο άπειρο, που οποιαδήποτε αντιμετώπισή τους με εφησυχασμένη συνείδηση θα οδηγούνταν σε αποτυχία.
Έτσι, ούτε χωρικά ούτε χρονικά μπορούμε να εντοπίσουμε μια κοινή συνισταμένη για να ανακαλύψουμε τα ίχνη των καταραμένων ποιητών, βρίσκονται παντού και πάντοτε όπως ποτέ και πουθενά, αποτελούν την μαγιά μιας γης που ακόμα βρίσκεται στην προπτωτική της περίοδο, αλλά και την τροχιά μιας γης που βρίσκεται σε μία διαρκή πτώση, σε ένα διαρκές και ιλιγγιώδες τρεμόσβημα.
Εκ προοιμίου η ταραχώδης ζωή, το άγγιγμα του ανέφικτου, η μυστική ζύμωση της εμπειρίας με το όραμα, η περιπλάνηση εκτός των οριοθετημένων συντεταγμένων της πραγματικότητας, η ανοίκεια έλξη με την καταστροφή, το εκτροχιαστικό σμίλεμα υλικών ξένων προς την ερμηνεία, η συνεχής πλεύση με όλους τους ανέμους στο άγνωστο, αποτελούν τα εκ των ων ουκ άνευ συστατικά μιας καταραμένης τέχνης σε μια καταραμένη ζωή, μιας καταραμένης πραγματικότητας σε ένα ευλογημένο όνειρο.
Αναφορά λοιπόν σε κάτι άπιαστο όπως και η πρωινή ομίχλη στην αυγή μιας καλοκαιρινής ημέρας καθώς η διάθλαση των αχτίδων του φωτός αντικατοπτρίζεται στην επιφάνεια ενός ποτηριού γεμισμένου με αψέντι, όπως τις μορφές που δημιουργεί ο καπνός του χασίς στην παραισθησιακή ατμόσφαιρα του σούρουπου.
Κοινό χαρακτηριστικό των καταραμένων ποιητών ήταν η ζωή εκτός των ορίων, εθισμένοι σε καταραμένες καταχρήσεις, μπολιασμένοι με τον θάνατο στην έξαψη της ζωής, γεύτηκαν τα δηλητήρια και τα νέκταρ με την ίδια παράφορη ορμή, άντλησαν από την μανία της ξέφρενης πορείας τους για να βιώσουν το απόλυτο, την απομόνωση και την ερημιά.
«Απόλυτοι από την άποψη της φαντασίας, απόλυτοι στην έκφραση, απόλυτοι όπως οι αδρές αχτίδες των πιο δοξασμένων αιώνων.
Αλλά καταραμένοι! Σκεφτείτε το.» αναφέρει ο Πωλ Βερλαίν στο έργο του «Καταραμένοι Ποιητές».
Ο Κάρολος Μπωντλαίρ έζησε στο συνεχές τρικύμισμα των παθών του, η ποίησή του ατενίζει ένα φωτεινό πεπρωμένο, λίμνες και θάλασσες εξαίσιες, ακτές μαγευτικές και ιλιγγιώδεις πόντοι, ζάλη και παραίσθηση, ένας έκπτωτος πρίγκηπας στον κόσμο των κολασμένων, μεθυσμένος με την γλυκιά νιότη, εξαρτημένος από το αψέντι και το χασίς, από το όραμα και το μυστικό φως.
Έζησε ανάγοντας την μελαγχολία (spleen) στο ιδανικό της πραγματικότητας, ένας περιφρονητής των αξιών των μικροαστών, η ποίησή του συντέλεσε στο να καθιερωθεί ως ο εκφραστής μιας νεωτερικότητας που αψηφούσε υπεροπτικά κάθε παλιά σύμβαση, οτιδήποτε ανάγονταν σε ένα παρελθόν φορμαλισμού και λογοτεχνικών κανόνων.
(«…από την ύπαρξη του «πεζού ποιήματος» που οφείλει την καθιέρωσή του στον Baudelaire, είδους που συγκαταλέγεται στην λυρική ποίηση» (Γιώργος Βελούδης, Γραμματολογία, Θεωρία Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Πατάκη).
Μανιώδης συλλέκτης εξαιρετικών στιγμών, μπολιάζει το κακό με τα πιο σπάνια άνθη για να μας πλημμυρίσει με το άρωμά τους εκδίδοντας την ποιητική συλλογή «Τα Άνθη του Κακού» και ο ίδιος για να διωχθεί και να καταδικαστεί κρίνοντας η κοινωνία της εποχής του προσβλητικά και βλάσφημα τα ποιήματά του.
«Στον τίτλο του πρώτου κύκλου ποιημάτων στα Άνθη του Κακού, “Spleen et idéal”, η παλαιότερη δάνεια λέξη της γαλλικής γλώσσας συναντά την πλέον πρόσφατη. Για τον Μπωντλαίρ δεν υπάρχει αντίφαση μεταξύ των δύο εννοιών. Αναγνωρίζει στη μελαγχολία (spleen) την τελευταία μεταμόρφωση του ιδανικού (idéal) – το ιδανικό τού φαίνεται η πρώτη έκφραση της μελαγχολίας.» Walter Benjamin
«Μ’ αυτούς τους νεφοπρίγκιπες κι ο Ποιητής πώς μοιάζει! Δε σκιάζεται τις σαϊτιές, τις θύελλες αψηφά' μα ξένος μες στον κόσμο αυτόν που γύρω του χουγιάζει, σκοντάφτει απ’ τα γιγάντια του φτερά σαν περπατά». (Κάρολος Μπωντλαίρ, Άλμπατρος, Τα Άνθη του Κακού).
Ανακαλύπτει τον Πόε, συναντά σε αυτόν ένα πνευματικό αδελφό, τους συνδέει μια κοινή καταραμένη μοίρα και μεταφράζει τα έργα του. Συμμετέχει στις εξεγέρσεις του Φλεβάρη 1848 στην επανάσταση των οδοφραγμάτων. Λέγεται ότι παροτρύνει τους επαναστάτες να πυροβολήσουν τον πατριό του, που ήταν στρατιωτικός.
Χάνεται στους τεχνητούς παράδεισους, μεθάει με φαντασία και όνειρο, με όπιο και αψέντι, με χασίς και κρασί, αλήτης, διάγει ζωή άστατη, εξανεμίζεται η περιουσία του και προσβάλλεται από σύφιλη.
«Βαθιές χαρές του κρασιού, ποιος δεν σας έχει γνωρίσει; Όποιος θέλησε να καταπραΰνει μια τύψη, να ξεθάψει μια ανάμνηση, να πνίξει μια θλίψη, να πλάσει μια χίμαιρα, όλοι επιτέλους σε έχουν επικαλεσθεί, μυστηριώδη θεέ, κρυμμένε στις ίνες του κλήματος. Τι μεγάλα που είναι τα θεάματα του κρασιού καθώς φωτίζονται από τον εσωτερικό ήλιο. Πόσο αληθινή και καυτή είναι αυτή η δεύτερη νεότητα που ο άνθρωπος αντλεί από μέσα του!...» (Σαρλ Μπωντλαίρ, Τεχνητοί Παράδεισοι, εκδόσεις Βιβλιοθήκη της Εστίας).
Θα πεθάνει στην αγκαλιά της μητέρας του που συμπύκνωνε η παρουσία της δίπλα του, εκείνες τις τελευταίες ώρες του περάσματος, όλες τις γυναίκες που τραγούδησε γι΄ αυτές, το αρχέτυπο της γυναίκας που είναι η παντοτινή μούσα που στέφει με την αιώνια δάφνη της το ζαλισμένο από την μεθυστική τροχιά των λέξεων, μέτωπο του ποιητή.
Αιώνιο σημείο αναφοράς στην καταραμένη τέχνη, στους ποιητές του
 |
Στην παιδική του ηλικία θα ξεχωρίσει για την εκλεκτή του ιδιοφυία, «…Νά τη πάλι εδώ η κωλοανατροφή των παιδικών μου χρόνων. Και λοιπόν!... Θα κλείσω τα είκοσι, όπως τα κλέινουν και οι άλλοι… Όχι, όχι. Τούτη την ώρα ξεσηκώνομαι ενάντια στον θάνατο!...» (Μια Εποχή στην Κόλαση).
Αποσπά βραβεία και επαίνους και θα μυηθεί στα υψηλότερα επιτεύγματα του ανθρώπινου πνεύματος, μελετά και διαβάζει και παράλληλα νιώθει το ξεχωριστό του πεπρωμένο, αρχίζει να γράφει και να δραπετεύει, να δραπετεύει συνεχώς και από παντού.
«…Τι κι αν ανάβουν τα φώτα καθώς βραδιάζει στις πολιτείες. Εγώ γυρίζω σελίδα, εγκαταλείπω την Ευρώπη. Ο θαλασσινός αέρας θα κάψει τα πνευμόνια μου· στα εξωτικά κλίματα θα σκληραγωγηθώ. Θα κολυμπώ, θα μασουλάω χορτάρι, θα κυνηγώ, και πάνω απ’ όλα θα καπνίζω· θα πίνω δυνατά ποτά σαν καυτά μέταλλο, όπως έπιναν γύρω από την φωτιά οι καλοί μας πρόγονοι.
Θα γυρίσω μαυρισμένος, με ατσαλένιο κορμί, μάτι που γυαλίζει: μ΄ αυτή τη μεταμφίεση θα νομίζουν πως κρατώ από καλή γενιά. Θα αποκτήσω χρυσάφι: θα ζω μες την τεμπελιά και την αποκτήνωση. Οι γυναίκες φροντίζουν τους σκληρούς άντρες που γυρίζουν τσακισμένοι από τα τροπικά κλίματα…» (Μια Εποχή στην Κόλαση).
Φυγάς αιώνιος, φυγάς από την στοργική αγάπη της μητέρας του, από τον αφοσιωμένο πάνω του Βερλαίν, από την Ευρώπη και την αυτοκρατορία της, από τον κόσμο, από τον χρόνο και τους αναπόδραστους κύκλους του, φυγάς από την λογοτεχνία, ο αιώνιος πλάνητας, ο τυχοδιώκτης μυστικιστής και ο ρομαντικός αναρχικός.
Ταξιδεύει στο Λονδίνο, στις Βρυξέλλες θα νοσηλευτεί έπειτα από τον πυροβολισμό τού Βερλαίν στον ώμο του, στην Γερμανία, στο Μιλάνο, στο Λιβόρνο, στο Βέλγιο θα έρθει σε επαφή με έναν στρατολόγο του ολλανδικού αποικιακού στρατού δηλώνοντας συμμετοχή. Από την Τζακάρτα θα λιποτακτήσει και παρά την καταδίωξή του από ένα απόσπασμα του ολλανδικού στρατού θα καταφέρει να ξεφύγει. Ακολουθούν περιπλανήσεις συνεχόμενες, στη Β. Γερμανία, τη Βρέμη, το Αμβούργο, την Κοπεγχάγη, τη Στοκχόλμη το Παρίσι. Στη συνέχεια θα προσληφθεί ως διερμηνέας για μία γαλλική κατασκευαστική εταιρεία με επιχειρηματική δραστηριότητα στην Κύπρο.
Από εκεί θα καταφύγει στην Αφρική, πλάνητας προς αναζήτηση εργασίας. Στο Άντεν της Υεμένης, θα προσληφθεί να επιβλέπει τη διαλογή και τη συσκευασία του καφέ που προορίζεται για εξαγωγή. Οργανώνει εξερευνητικές αποστολές και περιοδείες, με στόχο την χαρτογράφηση άγνωστων περιοχών, στα πλαίσια των οποίων έφθασε μέχρι το Ογκαντέν της Αιθιοπίας, το νοτιότερο σημείο που είχε επισκεφθεί ποτέ Ευρωπαίος και μία από τις μεγαλύτερες ανεξερεύνητες περιοχές του κόσμου εκείνη την εποχή.
Μία λεπτομερής αναφορά του Ρεμπώ για το Ογκαντέν δημοσιεύτηκε αργότερα από τη Γαλλική Γεωγραφική Εταιρεία, αποτελώντας την πρώτη αξιόπιστη περιγραφή της, αλλά και το δεύτερο έργο που εξέδωσε ο ίδιος, μετά το Μια Εποχή στην Κόλαση.
Θα κάνει συμφωνίες για εμπόριο όπλων και η αποστολή στη Σόα θα αποδειχθεί εξαιρετικά επικερδής. Θα παραμείνει στο Κάιρο αναρρώνοντας από τις κακουχίες…
Στην Αβησσυνία θα αναδειχθεί σε κορυφαίο έμπορο της περιοχής, θα εγκαταλείψει το Χαράρ, θα εισαχθεί στο νοσοκομείο του Άντεν, κατόπιν της Μασσαλίας όπου και θα υποστεί ακρωτηριασμό και στις 10 Νοεμβρίου 1891 θα περάσει οριστικά τις πύλες της απώτατης διάστασης, θα εξαργυρώσει το άπειρο που τον έζησε με ένα θάνατο στιγμιαίο, για να συνεχίσει την αιώνια του πορεία ανάμεσα στις συμπαντικές σελίδες της ποίησης, χαρίζοντας ως άλλος Όμηρος απλόχερα την ακοίμητη έμπνευση του απείρου.
Στον τάφο του αναγράφεται Priez pur lui, Προσευχηθείτε για αυτόν…
«Για κοίτα! Το ρολόι της ζωής σταμάτησε πριν από λίγο. Δεν βρίσκομαι πια στον κόσμο. -Η θεολογία είναι ακριβής, σίγουρα η κόλαση είναι κάτω – και ο ουρανός πάνω. – Έκσταση, εφιάλτης, ύπνος σε μια γέενα του πυρός… Θα αποκαλύψω όλα τα μυστήρια, θρησκευτικά ή φυσικά, θάνατος γέννηση, μέλλον, παρελθόν, κοσμογονία, ανυπαρξία. Είμαι άσος στα μαγικά. Ακούστε!... Ξέρω όλα τα κόλπα! – Σίγουρα βρισκόμαστε έξω από τον κόσμο. Κανένας ήχος πια. Χάθηκε η αφή μου…Πεθαίνω από αηδία. Ο τάφος, κι εγώ βορά των σκουληκιών, η φρίκη της φρίκης!... Α! επιστρέφω στην ζωή!...» (Arthur Rimbaud, Μια Εποχή στην Κόλαση, Εκδόσεις Γαβριηλίδης).
Οι καταραμένοι ποιητές, οι απόκληροι και οι παρείσακτοι, οι μανιασμένοι με την ζωή και οι παθιασμένοι με την τέχνη, οι επαναστάτες, οι δολοφόνοι και οι βομβιστές, οι ανυπότακτοι, όλοι τους αηδιασμένοι με την κατεστημένη τάξη, με την εποχή τους, με κάθε εποχή των ανθρώπων σε οποιοδήποτε γεωγραφικό μήκος και πλάτος, «οπουδήποτε, αρκεί να είναι έξω από τον κόσμο» όπως θα αναφωνούσε και ο Μπωντλαίρ, όλοι συντονισμένοι σε μια ρηξικέλευθη έμπνευση, σε ένα οργιαστικό μεθύσι δημιουργίας και καταστροφής, αυτογνωσίας και αυτοκαταστροφής.
Ο Πωλ Βερλαίν θα αγκαλιαστεί από τα μεταξένια χάδια της μούσας και θα μας χαρίσει ποιήματα γεμάτα λυρισμό και μια υποβόσκουσα κατάνυξη, θα θελήσει να ζήσει μια ήσυχη ζωή και από έναν ευτυχισμένο γάμο θα οδηγηθεί στο διαζύγιο, στον αλκοολισμό, στο παράφορο πάθος για τον Ρεμπώ, σε μια καταδίωξη ανηλεής από την εφησυχασμένη συνείδηση.
Η ζωή του μια συνεχόμενη δυστυχία, μαυρίλα, απογοήτευση, θα μπαινοβγαίνει στα νοσοκομεία, θα πίνει συνεχώς μέχρι να ξεχάσει τα πάντα, και ο «Πρίγκηπας των Ποιητών» πρόωρα αποκαμωμένος από τις καταχρήσεις θα απέλθει από την σκηνή σε ηλικία 52 ετών.
Ο Ιζιντόρ Ντυκάς, γνωστός με το ψευδώνυμο Κόμης του Λωτρεαμόν θα μπολιάσει την λογοτεχνία με το απόλυτο κακό, θα γράψει Τα Άσματα του Μαλντορόρ για να στοιχειώσει το υποσυνείδητο με την αποστροφή και την απέχθεια, με το έγκλημα και το γλυκό του μυστήριο. Για την ζωή του είναι πολύ λίγα γνωστά, θα γεννηθεί στην Ουρουγουάη και θα έρθει στην Γαλλία για σπουδές. Μετά τα Άσματα του Μαλντορόρ με το ψευδώνυμο Λωτρεαμόν θα γράψει τα Ποιήματα με το όνομα του. «Ξέρετε, αρνήθηκα το παρελθόν μου. Δεν τραγουδάω παρά μόνο την ελπίδα» θα γράψει για το δεύτερο έργο του.
Ο Στεφάν Μαλλαρμέ θα χτίσει ένα οπάλινο σύμπαν από λέξεις, θα μετατρέψει τον κόσμο σε λέξη για να ζήσει την ποίηση και την γλώσσα, θα αφήσει ένα αριστουργηματικό έργο υπέροχων συνθέσεων και μοναδικών λεξοτοπίων. Με συνεχή προβλήματα υγείας συντροφιά του είναι η ποίηση, οι λογοτεχνικοί κύκλοι του Παρισιού, θα καταδυθεί στα αρχαία σπήλαια του υποσυνείδητου για να απελευθερώσει την ποίηση από το συντακτικό, θα αναχθεί σε έναν ξεχωριστό ιεροφάντη των λέξεων.
Αγαπά με πάθος το Πόε, μεταφράζει Το Κοράκι καθώς και άλλα ποιήματα, θα γνωριστεί με τον Ρεμπώ, θα συστήσει τις Συναντήσεις της Τρίτης όπου θα παρελάσουν από το σπίτι του όλοι οι λογοτέχνες και διανοούμενοι της εποχής του και σε μια κρίση σπασμών θα πεθάνει από ασφυξία στις 9 Σεπτέμβρη 1898, εν πολλοίς αγνοημένος στην εποχή του αλλά θα επηρεάσει ουσιαστικά και βαθύτατα τα μετέπειτα λογοτεχνικά ρεύματα και θα αφήσει αιώνιο το απόλυτο ίχνος του στην παγκόσμια λογοτεχνία.
Ο Ζεράρ ντε Νερβάλ κατοικεί στην οπτασία και συνομιλεί με τις σκιές του ονειρικού κόσμου, θα ζήσει μέσα στην δυστυχία και θα βρει απόδραση στα ταξίδια, ενώ από τις συνεχείς κρίσεις τρέλας το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του θα το περάσει έγκλειστος ασύλων.
Θα γράψει το αριστουργηματικό Αυρηλία που είναι μια επιτομή της γνώσης στην ανάδυση της τρέλας, το ανυπότακτο πνεύμα καθώς μεταστοιχειώνει την Materia Prima για να δημιουργήσει το Μεγάλο Έργο, μια βαθιά αλληγορία της μυστικιστικής σύλληψης των πραγμάτων.
«Το όνειρο είναι μια δεύτερη ζωή. Δεν κατόρθωσα να διασχίσω αυτές τις πύλες από φίλντισι ή κέρας που μας χωρίζουν απ’ τον αόρατο κόσμο χωρίς να αναριγήσω. Οι πρώτες στιγμές του ύπνου είναι η εικόνα του θανάτου· μια νεφελώδης νάρκη αιχμαλωτίζει την σκέψη μας, και δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με ακρίβεια τη στιγμή που το εγώ, υπό άλλη μορφή, συνεχίζει το έργο της ύπαρξης. Πρόκειται για ένα ακαθόριστο υπόγειο χώρο ο οποίος φωτίζεται σιγά σιγά, και όπου βγαίνουν από τη σκιά και τη νύχτα οι επιβλητικά ακίνητες χλωμές μορφές, που κατοικούν στο ενδιαίτημα του Καθαρτηρίου. Έπειτα σχηματίζεται ο πίνακας, μία νέα λάμψη καταυγάζει και κάνει αυτές τις αλλόκοτες οπτασίες να σαλέψουν:- μας ανοίγεται ο κόσμος των Πνευμάτων…» (Ζεράρ ντε Νερβάλ, Αυρηλία, Εκδόσεις Άγρα).
Θα βρεθεί κρεμασμένος μια παγερή νύχτα του Ιανουαρίου του 1855 σε ένα σοκάκι του Παρισιού, ελεύθερος για να πετάξει στο φωτεινό σύμπαν της γνώσης απ’ όπου είχε δραπετεύσει για το λίγο που έζησε εδώ στην γη.
Ο Τριστάν Κορμπιέρ θα γνωρίσει την απόρριψη, η ασχήμια και η παραμόρφωση από την νεαρή του ηλικία λόγω αρθρικών ρευματισμών θα τον κάνουν να ζήσει στο περιθώριο, απελπισμένος, θα βιώσει την μοναξιά και τον πόνο μέχρι την πρωτομαγιά του 1875 που θα φύγει για πάντα για τις μεγάλες θάλασσες που τόσο αγάπησε.
Ο Φρανσουά Βιγιόν, με μια ζωή γεμάτη περιπέτειες, ταραχές και διώξεις, φυλακές και εξορίες, κλέφτης και δολοφόνος, θα συνθέσει μπαλάντες απαράμιλλου λυρισμού, θα χαθούν τα ίχνη του σε ηλικία 32 ετών το 1463.
Ο Αντονέν Αρτώ, μεγαλοφυΐα, παθιασμένος με την έκσταση και το βίωμα του Απόλυτου στην τέχνη, λάτρης της αρχαϊκής γλώσσας, των κραυγών και της τρέλας, θα δραπετεύσει από την Ευρώπη, θα γίνει τοξικομανής, φλερτάρει όλο και περισσότερο με την τρέλα, θα ζήσει αλήτης, θα γνωρίσει τον εγκλεισμό σε ψυχιατρεία και τα ηλεκτροσόκ, θα πεθάνει από καρκίνο στις 4 Μαρτίου 1948, στον τελευταίο ρόλο του, αυτού του νεκρού στο θέατρο της ωμότητας που τόσο ζωντάνεψε.
Ασφαλώς κανένας κατάλογος με τους καταραμένους ποιητές δεν θα ήταν ποτέ πλήρης, καμία γεωγραφική ενότητα δεν θα μπορούσε να απομονωθεί ως η επικρατούσα για αυτούς. Εδώ έγινε μια μικρή αναφορά κυρίως στους Γάλλους καταραμένους ποιητές, σε όλα όμως τα μήκη και πλάτη της γης σε όλες τις εποχές πάντα θα υπάρχουν οι εκκεντρικοί και οι τρελοί, οι αντιρρησίες και οι ανυπότακτοι, εν τέλει οι Ελεύθεροι…
Ονόματα επίσης καταραμένων όπως ο Blaise Cendrars και ο Paul-Jean Toulet, ο Jules Laforgue και ο German Nouveau, ο Maurice Rollinat και ο Villiers De L’Isle-Adam, η Marceline Desbordes – Valmore και η Renee Vivien που θα μείνει στην ιστορία ως η Σαπφώ 1900, o Zean Genet και ο Jacques Prevel, αλλά και ο Τόμας ντε Κουίνσυ που θα γνωρίσει τον κόσμο του οπίου για να μας δώσει τις αριστουργηματικές «Εξομολογήσεις ενός Άγγλου Οπιομανούς» και εκατοντάδες περισσότεροι που ίσως δεν θα τους μάθουμε ποτέ…
Καταραμένοι ποιητές που έζησαν πέρα από την εποχή τους, μποέμ φιγούρες που λικνίζονταν στο απαλό φύσημα της μούσας και άνοιγαν πανιά στην μέση της ερήμου για να χαθούν σαν σκιές στο έκθαμβο φως του απομεσήμερου, κατοίκησαν στην γη, αλλά ήταν γόνοι των άστρων, έδωσαν στην γλώσσα καινούργια μονοπάτια, βλάστησαν την σκέψη στο κενό του νου, μαρτύρησαν και πόνεσαν, γεύτηκαν την έκσταση και την άφατη ευτυχία τόσο που κανείς δεν θα μπορούσε, στα μυστικά μηνύματά τους τρέφουν μια παράλληλη πλάση, οριακοί εκπρόσωποι θεών και δαιμόνων, διάβηκαν το κατώφλι της ύπαρξης γυμνοί, τρελοί και άσωτοι, χωρίς κανένα φραγμό θέλησαν μόνο το Απόλυτο και το βρήκαν στο διαζύγιό τους με τον κόσμο. z
|
El Desdichado Είμαι ο Σκοτεινός, -ο Έρημος, -ο Απαρηγόρητος, Ο ξεπεσμένος Πρίγκηπας της Γαλλίας. Η μόνη μου Αγάπη πέθανε – και το λαούτο μου το αστροστολισμένο Κομίζει με τον ήχο του τον μαύρο Ήλιο της Μελαγχολίας. Εσύ παρηγορήτρα μου, μέσα στου τάφου τη νυχτιά, Δώσε μου το Παυσίλυπο, τη θάλασσα της Ιταλίας, Το άνθος που ΄δινε χαρά στη λυπημένη μου καρδιά, Και την κληματαριά όπου το Ρόδο και το Κλήμα σμίγουν. Είμαι ο Έρωτας ή ο Φοίβος;… ο Λουζινιάν ή ο Μπιρόν; Στο μέτωπο με φίλησε η Βασίλισσα, έχω το κοκκινάδι ακόμα. Ονειρεύτηκα μες στη Σπηλιά που κολύμπα η Σειρήνα… Και δυο φορές ενίκησα περνώντας τον Αχέροντα. Ρυθμίζοντας με τη σειρά στην Ορφική μου λύρα Τους στεναγμούς της Παναγιάς και της Νεραΐδας τις κραυγές. Zerard De Nerval, Εξόριστος στη γη, Εκδόσεις Αρμός |
«Φύση τίποτα δικό σου δεν με συγκινεί, μήτε οι αγροί Οι τροφοί, μήτε η πορφυρή ηχώ των ποιμενικών συμφωνιών Από τη Σικελία, ούτε οι πομπές οι εωθινές, Μήτε η λυπητερή σοβαρότητα των δειλινών. Γελώ με την τέχνη, με τον Άνθρωπο ομοίως γελώ, με τ’ άσματα Τους στίχους, τους ελληνικούς ναούς και τους σπειροειδείς πύργους Που μες στον άδειανό ουρανό επεκτείνουν τους καθεδρικούς, Και βλέπω με τα ίδια μου τα μάτια τους καλούς και τους κακούς. Δεν πιστεύω στον θεό, απαρνούμαι και τον αποκηρύσσω Κάθε σκέψη, και όσο για την ειρωνεία την παλιά, Την αγάπη, πολύ θα ήθελα για ‘κείνη να μη μου μιλάνε πια. Για να ζήσω κατάκοπος, γεμάτος φόβο να πεθάνω, όμοιος Με το χαμένο μπρίκι παιχνίδι της παλίροιας και της άμπωτης, Η ψυχή μου για τα φοβερά ναυάγια σαλπάρει» Paul Verlaine, Η Αγωνία, στο Καταραμένοι Γάλλοι Ποιητές, Απάνθισμα, Εκδόσεις Ηριδανός). |
IV Με τα αγνά ακροδάχτυλα υψηλά τον όνυχα ως αφιερώνει Λαμπαδηφόρα, η αγωνία, το μεσονύκτιο, συγρατεί, Όνειρα μύρια εσπερινά που ο Φοίνικας αποτεφρώνει Δίχως ούτε ένας πένθιμος αμφορέας να τα δεχτεί. Στα ερμάρια, στην άδειαν αίθουσα: κάθε πτυχή έχει εκλείψει, Καταλυμένο άθυρμα έμπλεο κενότητα ηχηρή, (Ο Οικοδεσπότης έφυγε στα δάκρυα της Στυγός να εγκύψει Μ΄ αυτό μονάχα τ’ όστρακο που την ανυπαρξία κοσμεί). Μα στο κενό παράθυρο κοντά, προς το βορρά, μι’ αχτίδα Χρυσή, ψυχοραγώντας, τον διάκοσμο ίσως ιστορεί Μονόκερων που με φωταύγεια πυρπολούν μια νηρηίδα, Κείνη, γυμνή μέσα στο κάτοπτρο, σε νεκρική ατονία, Ως καθηλώνεται στη λήθη από το πλαίσιο κλειστή, Των διαθλάσεων έλκει ευθύς την εφτάστερη συμφωνία. Stephane Mallarme, Ποιήματα, Εκδόσεις Αρμός |
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Καταραμένοι Γάλλοι Ποιητές (Απάνθισμα), Εκδόσεις Ηριδανός, (Μεγάλο μέρος του βιογραφικού υλικού του άρθρου αντλήθηκε από εδώ).
Μια Εποχή στην Κόλαση, Arthur Rimbaud, Εκδόσεις Γαβριηλίδης
Εκλάμψεις, Arthur Rimbaud, Εκδόσεις Γαβριηλίδης
Αυρηλία, Gerard De Nerval, Εκδόσεις Άγρα
Ποιήματα, Marceline Desborbdes-Valmore, Εκδόσεις Εκάτη
Τα Άσματα του Μαλντορόρ, Λωτρεαμόν, Εκδόσεις Εκάτη
Εξόριστος στη γη, Gerard De Nerval, Εκδόσεις Αρμός
Ποιήματα, Stephane Mallarme, Εκδόσεις Αρμός
Τεχνητοί Παράδεισοι, Σαρλ Μπωντλαίρ, Εκδόσεις Βιβλιοθήκη της Εστίας
Γραμματολογία, Θεωρία Λογοτεχνίας, Γιώργος Βελούδης, Εκδόσεις Πατάκη
Εξομολογήσεις ενός Άγγλου οπιομανούς, Τόμας Ντε Κουίνσυ, Εκδόσεις Ερατώ
ΚΟΜΙΚΣ - ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ... - ΜΙΑ ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΣΗ ΣΤΟ ΧΑΡΤΙΝΟ ΣΥΜΠΑΝ ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ ΤΟΥ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Κόμικς - Ιστορίες από το Φανταστικό...
Μια Περιδιάβαση στο χάρτινο σύμπαν των ηρώων του, διά μέσου του Χρόνου...
του Αργύρη Καραβούλια
 |
| Ο Alan Moore, ένας πρωτοποριακός δημιουργός εδώ συνθέτει ιστορίες με πρωταγωνιστές διάσημους ήρωες της DC Comics. |
Ιστορίες που μαγεύουν, που ψηλαφούν την αλήθεια με ωμό ρεαλισμό, πίδακες απίθανης φαντασίας που γεμίζουν την ρεαλιστική σελίδα του κόσμου με ποιητικά περιθώρια, ήρωες που κινούνται με εκκωφαντική ταχύτητα, στη μεθόριο των κόσμων και των εννοιών, στα απάτητα μονοπάτια μιας απαυγάζουσας δημιουργικότητας, χωρίς κανένα αισθητικό άλλοθι και καμία τεχνοτροπική εμμονή.
Το κόμικ γεννήθηκε όταν η εικόνα και ο λόγος συνυπήρξαν για να φτιάξουν από κοινού μια ιστορία, για να δημιουργήσουν ένα νέο λογοτοπίο, μια διαφορετική συνθήκη ανάμεσα στον συγγραφέα και τον αναγνώστη, μια σχέση δυναμικής αλληλεπίδρασης για να συνεχιστεί σε συνεχόμενα εξελισσόμενα αφηγηματικά μοντέλα.
Έτσι το κόμικ ζυμώνεται με διαφορετικά είδη για να αποκτήσει ως αυτόνομο είδος καινούργιες δυνατότητες και αυτό κυρίως εκμεταλλευόμενο τα εκφραστικά μέσα άλλων τεχνών πέραν της λογοτεχνίας, όπως τον κινηματογράφο αλλά και τις εικαστικές τέχνες ενώ ασφαλώς συμβαίνει και το αντίθετο, άλλες μορφές τέχνης που βρίσκονται σε σημεία συμβολής με τα κόμικς επηρεάζονται από αυτά.
 |
Ο κόσμος των κόμικς πλησιάζει με μια ανυπόφορη οικειότητα αυτόν της λογοτεχνίας που αν και εντελώς ξεχωριστοί δρόμοι, πολλές φορές βαδίζουν παράλληλα, συμβάλλουν και συνωθούνται σε νέα τοπία ανάγνωσης, σε καινούργιους αφηγηματικούς ορίζοντες.
Έτσι και αλλιώς η υβριδική φύση του κόμικ, ένας λόγος που είναι και εικόνα και μια εικόνα που είναι και λόγος, επιδρά στην έννοια του σημείου (μορφή και ουσία) μεταφέροντας μια καινούργια σημαντική στην εξέλιξή του και την εν γένει έκφρασή του.
Στην ιστορία του κόμικ η σύνθεση της γραφής με την εικόνα, - δημιουργώντας έτσι μια σύνολη αυτονομία ως ένα ξεχωριστό είδος αφήγησης - ονομάστηκε graphic novels, από τον Will Eisner το 1978 για να περιγράψει τη συλλογή και αυτοτελή έκδοση μερικών κόμικς ιστοριών του σε έναν τόμο.
Τα graphic novels είναι πολυσέλιδες ιστορίες, με επιμέλεια φτιαγμένο σχέδιο, με σύνθετες αφηγήσεις πολλές φορές λογοτεχνικών καταβολών, με ένα λόγο μυθιστορηματικής μορφής με τη χρήση εικόνων, που απευθύνονται σε ένα ‘ψαγμένο’, βιβλιόφιλο κοινό. Η νέα αυτή φόρμα κέρδισε γρήγορα κοινό και κριτική, και χρησιμοποιείται πλέον για να χαρακτηρίσει μια ανθολογία κόμικς ιστοριών, αλλά και την ανάπτυξη μίας και μόνο ιστορίας.
Τα κόμικς από την εκκίνησή τους λατρεύτηκαν από μικρούς και μεγάλους για να παγιώσουν την θέση τους ως αυτόνομο είδος με απόλυτη αντιπροσώπευση έργων και με το κοινό και των δύο κατηγοριών να αυξάνει αριθμητικά όλο και περισσότερο.
Ήρωες που αψηφούν τα όρια του γνωστού και σαλπάρουν για το άγνωστο ορμώμενοι από ένα υψηλό ιδανικό, χαρακτήρες με ατσάλινη θέληση που φτιάχνουν την δική τους ελευθερία, ήρωες τραγικοί αλλά και ήρωες τρελά κωμικοί, σούπερ ήρωες αλλά και ήρωες καθημερινοί που αναλώνονται στις εμμονές τους με χαραγμένο επάνω τους τον κοινωνικό τους ρόλο, ήρωες τόσο διαφορετικοί που όλοι μαζί κινούνται στο χαρτί μιας μονοδιάστατης επιφάνειας με όχημα το σενάριο και την φαντασία του δημιουργού και καύσιμο την φαντασία του αναγνώστη.
Η ιστορία πάει πολύ πίσω…
Ο Αρτ Σπίγκελμαν, ιδιαίτερη προσωπικότητα των εναλλακτικών κόµικς, συνδημιουργός του Arcade (1975), ιδρυτής του πρωτοποριακά πειραματικού Raw (1980) και αργότερα του Little Lit και επί χρόνια συνεργάτης του New Yorker, ενώ έχει λάβει και το βραβείο Pulitzer για την μεγάλη του επιτυχία Maus, είχε πει πως το κόμικ αναδεικνύεται σε προνομιακό είδος για τη διαπραγμάτευση της διάδρασης και της τριβής ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, το ιδιωτικό και το δημόσιο- το σημείο όπου εν τέλει «τέμνονται οι προσωπικές διαδρομές και η παγκόσμια ιστορία». Ο Αρτ Σπίγκελμαν με αφορμή την 11/09/2001 δημιούργησε το έργο In The Shadow Of No Towers.
Τα κόμικς μπήκαν στην σκηνή της πραγματικότητας από την αρχή της εμφάνισης του ανθρώπου, αφού οι πρώτες εικονογραφήσεις και οι όποιες γραμμένες λεζάντες εν είδη γλώσσας, θα μπορούσαμε κάλλιστα να υποθέσουμε πως είναι τα πρώτα δείγματα κόμικς των προγόνων μας, μια μορφή τέχνης και η γλώσσα της που βαδίζουν σε στενότατη συγγένεια με την ανθρώπινη εξέλιξη, μια γλώσσα οικεία του βαθύτερου εαυτού που μοιάζει με αυτή των ονείρων μαγεύοντας τα τοπία τού Είναι με την ποιητική τους εικονοποιία.
 |
| Η ζωή του Γκεβάρα σε κόμικς, μια εξαιρετική δουλειά από τις εκδόσεις ΚΨΜ |
Αν ανατρέξουμε στα πρώτα δείγματα πολιτισμού μας θα βρούμε σε αυτά και τα σπέρματα των κόμικς. Από τα αρχαία Αιγυπτιακά ιερογλυφικά, τους λαξευμένους στην πέτρα συμβολισμούς που απαντώνται σε όλους του πολιτισμούς όπως στους Μάγιας, στις αναπαραστάσεις των αρχαίων Ελλήνων που διακοσμούσαν με σχετικά μοτίβα αγγεία και τοιχογραφίες, στις ρωμαϊκές αψίδες και στήλες όπως στη στήλη του Τραϊανού στη Ρώμη , οι σχεδιασμοί με εικόνες και γραφές που συναντάμε σε μέρη ιερά και σταυροδρόμια πολιτισμών, όλα μπορούν να νοηθούν ως μία πρώτη μορφή κόμικ, ένα πρόπλασμα μιας τέχνης που ανέμενε την στιγμή της γέννησής της δια μέσου της πορείας του ανθρώπου και των σταδίων πολιτισμού που ανέπτυσσε κάθε φορά, με επισφράγισμα την ανάπτυξη της τυπογραφίας και την δημιουργία αυτόνομων εντύπων.
Η ονομασία της λέξης κόμικς φαίνεται ότι προέρχεται από τη συντόμευση των λέξεων “comic stories” (οι ελληνικές λέξεις “κωμικές ιστορίες”) επειδή οι πρώτες απόπειρες ήταν κωμικού περιεχομένου χρησιμοποιώντας εικονογραφημένες καρικατούρες για να διασκεδάσουν με απλές και συνηθισμένες ιστορίες. Στην πορεία εξελίχτηκαν σε αυτόνομη μορφή τέχνης με πολλά διαφορετικά γνωρίσματα και υποείδη.
Ξεκίνησαν με τα Comic Strip, μικρές αυτοτελείς ιστορίες που ξετυλίγονται μέσα σε τρία ή τέσσερα καρέ και εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στις σελίδες των εφημερίδων. Τα κόμικ στριπ στις εφημερίδες και τα περιοδικά έχουν συνήθως δευτερεύοντα ρόλο, προορισμένο να κάνουν ένα γρήγορο κοινωνικό ή πολιτικό σχόλιο με σαφώς περιορισμένες σκηνοθετικές – αφηγηματικές δυνατότητες, αφού πρόκειται για μια απλή λωρίδα (στριπ) με μερικά καρέ στη σειρά. Αντίθετα, στα αφιερωματικά περιοδικά των κόμικς οι ιστορίες αποτελούν το κύριο υλικό, βρίσκοντας έτσι τον δικό τους ανεξάρτητο χώρο και την δική τους τοποθεσία στο σύμπαν της τέχνης.
Εξέλιξη τους είναι το Comic Book, όρος που περιγράφει τις ιστορίες, που δημοσιεύονται σε συνέχειες και μοιάζουν με περιοδικά. ενώ από τους Έλληνες αναγνώστες αποκαλούνται “τεύχη”.
Τα Graphic Novels όπως είδαμε αποτελούν μια αυτόνομη, μεγαλύτερη σε έκταση ολοκληρωμένη ιστορία κόμικ, που εκδίδεται με τη μορφή βιβλίου. Η εμφάνιση του Graphic Novel άλλαξε την αντίληψη του κοινού για τα κόμικς από μια μορφή λαϊκής και μαζικής τέχνης σε ένα πιο εκλεπτυσμένο είδος με την δική του πλέον καταχώρηση στην χορεία των τεχνών ως η ένατη τέχνη.
Το Bande Dessinee είναι η ονομασία των κόμικς κυρίως στο Βέλγιο και τη Γαλλία. Ουσιαστικά είναι σκληρόδετοι τόμοι που περιλαμβάνουν μια αυτοτελή ιστορία, ή ιστορίες σε συνέχειες.
Έτσι κόμικς και λογοτεχνία βρήκαν τα δικά τους σημεία επαφής, έργα κόμικς αποτελούν από μόνα τους λογοτεχνικά έργα με σαφή την κειμενική τους αυτονομία (αφήγηση, ύφος, πλοκή…), όπως και λογοτεχνικά έργα, κλασικών ή μη συγγραφέων έχουν περάσει στο κατώφλι της εικονογράφησης και πλέον προσφέρονται στο αναγνωστικό κοινό ως έργα κόμικς, χωρίς να μειώνεται πουθενά η αρχική αρτιότητα του πρότερου λογοτεχνικού έργου.
Παράλληλα τα κόμικς έχουν αποκτήσει το δικό τους κοινό, έχουν περάσει από την παλιά άποψη που τα ήθελε λαϊκό μέσο αφήγησης χωρίς να βαρύνει με γνωστικές απαιτήσεις τον αναγνώστη, κυρίως συνδεδεμένα μόνο με τα υπερ-ηρωϊκά κόμικς και με τα ντισνεϊκά δημιουργήματα και πλέον πέρα από την σύνδεση με την λογοτεχνία, έχουν μπολιαστεί και με τον χώρο της επιστήμης, παρουσιάζοντας με εξαιρετική αμεσότητα ζητήματα επιστημονικά από πλείστα επιστημονικά πεδία, όπως αυτό της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης μέχρι την κβαντική φυσική και τα μαθηματικά, ενώ ασφαλώς δεν λείπουν και έργα κόμικς αφιερωμένα στην φιλοσοφία.
Δεδομένης της φυσιογνωμίας τους, η σύζευξη εικονογράφησης και κειμένου αποτελεί μια τέχνη από την φύση της σύνθετη, όπως άλλωστε και ο κινηματογράφος μόνο που εδώ η παραγωγή έργου είναι πολύ πιο άμεση, δεν απαιτείται κάποιου είδους τεχνολογικός εξοπλισμός για να δημιουργήσεις, ο καλλιτέχνης του κόμικ όπως και ο λογοτέχνης μόνο με την γραφίδα του αναπτύσσει το έργο του.
 |
| Καταστασιακοί - κόμικς |
Αυτή η σύνθετη φύση του κόμικ απαιτεί από τον δημιουργό του την σύμπραξη πολλών μορφών έκφρασης μαζί για να ολοκληρωθεί το έργο του, το σχέδιο συμπορεύεται με το κείμενο, το ντεκουπάζ και η σκηνοθεσία της πλοκής καθώς εξελίσσεται η ιστορία δένει με το ανάλογο σενάριο, το λέττερινγκ με τις πολλές του διακλαδώσεις, οι ήρωες και οι ρόλοι, σκηνικά και φωτισμοί, επιχρωματισμός και διανομή, όλα συνταιριάζουν στην επίπεδη επιφάνεια του χαρτιού για να πλαισιώσουν ένα τελικό σύνολο που τέρπει, ψυχαγωγεί και μορφώνει.
Ο Ουμπέρτο Έκο από πολύ νωρίς ανέπτυξε ένα σύστημα ερμηνείας των κόμικς εστιάζοντας στο καθαυτό κείμενο και την παράλληλη εικονογράφησή του ξεφεύγοντας από την λαϊκότητα του μέσου και την παραλογοτεχνία, αναγιγνώσκοντάς το με την μέθοδο της σημειωτικής, αναλύοντας την θέση των σημείων στα κόμικς, προτρέποντας πανεπιστημιακούς και παιδαγωγούς, ακαδημαϊκούς και διανοούμενους στην ενασχόληση με αυτά και δίνοντας νέα ώθηση στην πρόσληψη του κόμικ ως μέσο διδακτικό και υψηλών αισθητικών απαιτήσεων:
«Κόμικς- Η κινηματογραφική διαδοχή των strips. Ιστορικές καταβολές. Επιδράσεις του κινηματογράφου. Ενδεχόμενες διαδικασίες διδασκαλίας. Σχετικές αφηγηματικές δυνατότητες. Ενότητα λόγου-δράσης που πραγματοποιείται με γραφιστικά τεχνάσματα. Ο παράγωγος νέος ρυθμός και νέος αφηγηματικός χρόνος. Νέοι τρόποι για την απεικόνιση της κίνησης (οι σχεδιαστές των κόμικς απομιμούνται τη μουβιόλα˙ δεν ξεκινούν από ακίνητα πρότυπα, αλλά από φωτογράμματα που ορίζουν μια στιγμή της κίνησης). Καινοτομίες στην τεχνική της ονοματοποιίας. Επιδράσεις των προηγούμενων ζωγραφικών εμπειριών. Γέννηση ενός νέου ρεπερτορίου εικονογραφίας και τυποποιήσεων, που λειτουργούν πλέον ως τόποι για το κοινό των νομέων και που προορίζονται να καταστούν στοιχεία κεκτημένου τρόπου ομιλίας για τις νέες γενιές. Οπτικοποίηση της γλωσσικής μεταφοράς. Καθορισμός τύπων χαρακτήρων, όριά τους, παιδαγωγικές τους δυνατότητες, μυθοποιητική τους λειτουργία».
Η γεωγραφία των κόμικς
Στον κόσμο των κόμικς παρατηρείται το φαινόμενο να ομαδοποιούνται βάση δημιουργών και χωρών έργα που αφήνουν το δικό τους στίγμα, ορίζουν την εκφραστική τους γλώσσα με την ανάλογη τεχνοτροπία που τελικά συντελεί σε ένα πλαίσιο τέτοιο ώστε να μιλάμε για δημιουργία “σχολών” με ή χωρίς εισαγωγικά που έχουν την δική τους σφραγίδα μέσα στο σύμπαν των κόμικς, που επικοινωνούν με τους δικούς τους κώδικες αναπτύσσοντας έτσι και η καθεμιά το δικό της κοινό.
Σε αυτή την γεωγραφική κατανομή των κόμικς η Αμερικάνικη ήπειρος αντιπροσωπεύεται από τους υπερήρωες της Marvel που στην συνέχεια το Hollywood τους μετέτρεψε σε επενδυτικά franchise εκατομμυρίων δολαρίων μεγεθύνοντας την εμπορική εκμετάλλευση του είδους μέσω της μονομερούς προπαγάνδας της συγκεκριμένης βιομηχανίας.
Η Marvel από το ξεκίνημά της συνέδεσε τους ήρωές της με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, επιδεικνύοντας την προπαγανδιστική φύση του μέσου, κάνοντας τα κόμικς απαραίτητο “πολεμοφόδιο” στον στρατό των ΗΠΑ, ενώ το πρώτο εξώφυλλο του Captain America, δείχνει τον ήρωα να ρίχνει μπουνιά στον ίδιο τον Χίτλερ!
Άλλοι γνωστοί ήρωες της Marvel είναι ο Spider Man, o Iron Man, o Hulk κ.ά.
 |
| Ένα από τα πλέον δημοφιλή κόμικ της αμερικάνικης σχολής, της DC Comics, o Dr. Strange με έντονες μυστικιστικές επιρροές. |
Περιοδικά που θα αφήσουν εποχή σε αυτό το underground ρεύμα είναι τα Berkeley Barb, L.A. Free press, East Village Other (EVO), Bijoy Funnies, Yellow Dog, ενώ πολλά έντυπα και εφημερίδες θα συνασπιστούν στους κόλπους του Underground Press Syndicate (U.P.S.).
Στην Ευρωπαϊκή ήπειρο έχουμε την σαφή ταυτότητα της γαλλοβελγικής σχολής (BD), καθώς και της νέας ευρωπαϊκής σκηνής, η οποία γεννήθηκε από την πολιτική δραστηριότητα στην Ιταλία το 1970. Η γαλλοβελγική ξεκίνησε με τον περιβόητο Τεν Τεν του Ερζέ το 1929, θρυλικός ήρωας περιπέτειας.
 |
Ολοκαίνουργια έκδοση του Τεν τεν από την Μαμούθ Κόμικς, το πρώτο έργο της σειράς που βγήκε το 1929
Τον Λούκυ Λουκ τον δημιούργησε ο Βέλγος Μορίς - καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Maurice de Bevere, το 1946 για το περιοδικό Σπιρού, το πιο εμπορικό ευρωπαϊκό κόμικ στην ιστορία. Από το περιοδικό Σπιρού θα ξεπηδήσει και ο Σπιρού, ο ήρωας από τον Robert Velter.
Στην Ιταλία, κυριότεροι εκφραστές της Νέας Ευρωπαϊκής Σκηνής, υπήρξαν ο Αντρέα Πασιέντζα και ο Μίλο Μανάρα.
Μεγάλοι επίσης δημιουργοί που βρήκαν απήχηση στο ευρωπαϊκό κοινό είναι και ο Reiser, ο Edika, o Wolinski που δολοφονήθηκε στο Παρίσι σε ηλικία 80 ετών, στην τρομοκρατική επίθεση εναντίον του προσωπικού του σατιρικού περιοδικού Charlie Hebdo, ο Ιταλός Hugo Pratt δημιουργός του διάσημου ήρωα Κόρτο Μαλτέζε, ο Gotlib, ο Binet, κ.ά.
Στην Ιαπωνία έχουμε την μεγάλη κόμικς σχολή των Μάνγκα που κατά λέξη μετάφραση σημαίνει "τυχαίες (ή παράξενες) εικόνες". Η λέξη μπήκε σε κοινή χρήση μετά τη δημοσίευση του Hokusai Manga με μια σειρά από τόμους, γνωστούς ως «Χοκουσάι Μάνγκα (Χοκουσάι Μάνγκα) τον 19ο αιώνα.
Μεγάλη μορφή που έβαλε τα δικά του θεμέλια στα Μάνγκα είναι ο Οσάμου Τεζούκα, δημιουργός του Astro Boy, ενώ έχει πολλά δανειστεί στον σχεδιασμό του από την σχολή των σχεδιαστών της Disney.
Η Ελληνική περίπτωση
Όπως συμβαίνει και με κάθε μορφή τέχνης και οποιοδήποτε καλλιτεχνικό έργο που αφορά την γέννησή του και την ανάπτυξή του στην Ελλάδα, έτσι και με τα κόμικς τα στάδια ανάπτυξής του, με τα ύψη του και τα βάθη του είναι απόρροια κοινωνικών παραγόντων, συνθηκών του ευρύτερου κοινωνικού-πολιτικού περιβάλλοντος και εντάσσεται σε ένα γενικότερο πλαίσιο αναφοράς πολιτισμικής δημιουργίας και παραγωγής που αλλάζει από εποχή σε εποχή βάση των προαναφερόμενων συνθηκών.
Η Ελλάδα έχει πλέον αγκαλιάσει με μια ευρύτερη αποδοχή τον χώρο του κόμικς, έχει ωριμάσει στην συνείδηση του κοινού ως ένα αυτόνομο είδος τέχνης με υψηλά αισθητικά κριτήρια, ενώ ο αριθμός δημιουργών και κοινού στην χώρα μας συνεχώς αυξάνεται.
 |
Στην συνέχεια δεδομένων των συνθηκών και των κοινωνικών αλλαγών είχαμε και στην παραγωγή κόμικς μεταβολές, αυξομειώσεις, αλλά και σταθερά μια σημαντική εκδοτική παρουσία που μέχρι τις ημέρες μας βαίνει ενδιαφέρουσα και πολυποίκιλη.
Μεγάλη απήχηση στο ελληνικό κοινό είχαν επίσης τα Κλασικά Εικονογραφημένα με ημερομηνία έκδοσης την 1η Μαρτίου 1951 που πέρασαν στο ελληνικό κοινό πολλά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας αλλά και της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας, του Βυζαντίου καθώς και θεμάτων αντλημένα από τις μάχες του Ελληνικού γένους για την απελευθέρωσή του όπως την Επανάσταση του 1821 κ.ά., με εικονογράφηση, δίνοντας έτσι τον διδακτικό τόνο και την απόλαυση της σύνθεσης κειμένου/σκίτσου μέσω ενός αναγνώσματος που δεν έχει σκοπό μόνο να τέρψει όπως τα πρωτόλεια τεύχη του είδους.
 |
| Μία σε βάθος και πλάτος ανάλυση των ελληνικών κόμικς, ένα πολυεπίπεδο ερευνητικό έργο του Αντώνη Νικόλοπουλου, του γνωστού δημιουργού Soloup |
Σημαντική και άκρως ενδιαφέρουσα η μελέτη του Γιάννη Σκαρπέλου, Ιστορική Μνήμη και Ελληνικότητα στα Κόμικς, που εξετάζει το ίχνος των κόμικς εστιαζόμενος κυρίως στα Κλασικά Εικονογραφημένα στην διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης και της πρόσληψής της ιστορίας μέσα από αυτά.
Αν θέλουμε να δούμε την σαφή εκκίνηση του κόμικ στην Ελλάδα ως τεύχος αποκλειστικά αφιερωμένου σε αυτά και με δημιουργίες και Ελλήνων που απευθύνονταν πλέον σε ένα ενήλικο κοινό, τότε πάμε στον Μάιο του 1978 με την κυκλοφορία του πρώτου τεύχους του περιοδικού Κολούμπρα, που θα κυκλοφορήσει συνολικά 15 τεύχη.
Γύρω στα 1980 έχουμε τα βραχύβια περιοδικά Σκαθάρι, Τρύπα, Tarkidi Magazine και Πράσινη Γάτα, με ιδιαίτερο και ξεχωριστό καλλιτεχνικό χαρακτήρα.
 |
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 θα κάνει την εμφάνισή του το Μαμούθ Comix, των Πάνου Κουτρουλάρη και Γιώργου Τσίτσοβιτς και από εκεί θα περάσουν πολλοί σημαντικοί Έλληνες δημιουργοί και θα μπουν τα θεμέλια για την ανάπτυξη μιας αυτονομίας των κόμικς, αυτή ήταν και η επιδίωξη των δύο συνεκδοτών, «θέλουμε να ελπίζουμε πως δίνουμε ένα μικρό έστω, αλλά απαραίτητο ερέθισμα, σε νέους σχεδιαστές, σκιτσογράφους και σεναριογράφους, να δημιουργήσουν και να παλέψουν να βγάλουν αυτή την Τέχνη από την στασιμότητά της στην χώρα μας…» όπως ανέφεραν στο Μαμούθ, τεύχος 4, το 1980.
Η Μαμούθ Κόμιξ θα γνωρίσει στο ελληνικό κοινό συνεχίζοντας την ακάματη εκδοτική δραστηριότητά της μέχρι σήμερα, παγκόσμια αριστουργήματα των Κόμιξ, όπως ο Λούκυ Λουκ, ο Αστερίξ, ο Τεν Τεν, ο Κόρτο Μαλτέζε κλπ.
 |
| Ο διάσημος ήρωας του Pratt με εμφανείς λογοτεχνικές αναφορές σε συνεχείς περιπέτειες. |
Στην συνέχεια η Βαβέλ,” Περιοδικό Κόμιξ και όχι μόνο”, το 1981 με τους Σταύρο Τσελεμέγκο, Γιώργο Μπατζίνα και Νίκη Τζούδα θα αφήσει το έντονο ίχνος της μέχρι και το 2008 που ανακόπτει την έκδοσή της ενώ από τον αρχικό πυρήνα της Βαβέλ η ομάδα του Γιώργου Μπατζίνα to 1984 θα αποχωρήσει και θα δημιουργήσει το Πάρα Πέντε, τα δύο αδέλφια Γιώργος και Νίκος Μπατζίνας μαζί με ένα επιτελείο πολύ σημαντικών αρθρογράφων θα φτιάξουν ένα περιοδικό που θα αφήσει την δική του εποχή και με τους Έλληνες δημιουργούς που θα δουλέψουν εκεί και για την γνωριμία του ελληνικού κοινού με πολύ σπουδαίους δημιουργούς του εξωτερικού.
Ο πολύ αγαπητός για το χιούμορ του Αρκάς θα συνδέσει το όνομά του με το Πάρα Πέντε αφού από εκεί θα αναδειχθεί σημαντικό μέρος του έργου του.
- Για τον κόσμο των κόμικς, τα πεπραγμένα του χώρου στην Ελλάδα και για το κοινό του, συζητήσαμε με τον Γιώργο Γεωργέλο, πρόεδρο της Λέσχης Φίλων Κόμικς, όπως επίσης και για τους στόχους, τα όνειρα για το μέλλον της Λέσχης:
 |
| Βιβλίο σταθμός για την Λέσχη Φίλων Κόμικς, ένας απαραίτητος- για τους φίλους του χώρου, τους δημιουργούς του αλλά και τους μελετητές του-, κατάλογος για την εκδοτική πορεία των κόμικς στην Ελλάδα. |
Ασφαλώς οι άνθρωποι του χώρου στην Ελλάδα, ο καθένας με τον δικό του τρόπο έχουν αφήσει το στίγμα τους, έχουν γράψει με την προσωπική συμβολή τους την ιστορία του ελληνικού κόμικ, έχουν ο καθένας προσωπικά και όλοι μαζί φτιάξει ένα σύμπαν από χαρτί που δεν είναι στις φιλοδοξίες του παρόντος άρθρου ούτε η καταγραφή του ούτε η εκτίμησή του, άλλωστε οι σχετικές εργασίες που έχουν αναλάβει κάτι τέτοιο οι ίδιοι οι άνθρωποι του χώρου, είναι άκρως αποκαλυπτικές.
 |
| Από τα κόμικς δεν λείπουν και οι εμβληματικές φυσιογνωμίες των Ελληνικών γραμμάτων όπως ο Εμμανουήλ Ρoίδης |
Τέσσερις νέοι Έλληνες δημιουργοί κόμικς
- Νικόλαος Στεφαδούρος
Έχω σπουδάσει πολιτικός μηχανικός στο ΕΜΠ, αλλά τα τελευταία 4 χρόνια δουλεύω αποκλειστικά ως κομίστας/εικονογράφος. Είμαι από τους τυχερούς δηλαδή που έχουν κάνει το χόμπι τους επάγγελμα. Τα τελευταία 3 χρόνια μάλιστα το σπίτι μου είναι και ο χώρος εργασίας μου, πράγμα που το κάνει ακόμα καλύτερο.
Στην Ελλάδα υπάρχουν πάρα πολλοί ταλαντούχοι κομίστες και τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει και ο κόσμος να “ενηλικιώνεται” και να αποδέχεται το κόμικ σαν ένα ακόμα είδος τέχνης και έκφρασης. Οι εκθέσεις και τα φεστιβάλ αυξάνονται και ο κόσμος που έρχεται πολλαπλασιάζεται, κάτι που για μένα σημαίνει ότι στο μέλλον τα κόμικς στην Ελλάδα θα έχουν ακόμα μεγαλύτερη απήχηση.
Σίγουρα λόγω οικονομικής κρίσης, και μικρής αγοράς, τα λεφτά στο επάγγελμα του κομίστα στην Ελλάδα δεν είναι αντάξια του εξωτερικού, αλλά ευτυχώς είναι μια δουλειά που αν το κυνηγήσεις μπορείς με βάση το σπίτι σου να αναλαμβάνεις δουλειές σε χώρες του εξωτερικού. Κάτι που ήδη κάνουν αρκετοί ταλαντούχοι Έλληνες κομίστες και ανοίγουν τον δρόμο και για εμάς τους υπόλοιπους
- Διονύσης Φάκος
Ανέκαθεν ήθελα να ασχοληθώ επαγγελματικά με τα κόμικς. Φέτος εξέδωσα το πρώτο μου κόμικ με τίτλο ‘London’ από τις εκδόσεις ‘Το Δόντι’. Η εμπειρία μου μέχρι στιγμής από τα συνέδρια που έχω συμμετάσχει είναι θετικότατη. Τα κόμικς εξαπλώνονται στην Ελλάδα και είναι θετικό. Ευτυχώς κυκλοφορούν πολλές αντίστοιχες ταινίες και κάνουν τον μέσο θεατή να ασχοληθεί με την τέχνη αυτή.
Δυστυχώς η αγορά της Ελλάδας είναι ακόμα πολύ μικρή για να μπορέσει κάποιος να βιοποριστεί από αυτό. Μόνο σε συνεργασία με εταιρείες του εξωτερικού γίνεται προς το παρόν. Το καλό είναι οτι τα συνέδρια αυξάνονται καθώς και η προσέλευση του κόσμου σε αυτά. Το θετικό επίσης είναι οτι αλλάζει και η αντίληψη του κόσμου σε σχέση με τα κόμικς τα οποία ανέκαθεν θεωρούνταν παιδική ασχολία.
Έχει αρχίσει να αναγνωρίζεται ως μια μορφή τέχνης όπως και πρέπει φυσικά. Ελπίζω στο μέλλον να εκθέτουν σχετικά έργα περισσότερες γκαλερί και μουσεία. Σε επόμενο στάδιο θα ήθελα να δω τα κόμικς να χρησιμοποιούνται και στον εκπαιδευτικό τομέα, όντας καθηγητής εικαστικών και ο ίδιος.
- Όθων Νικολαϊδης
To comics ή αλλιώς sequencial art είναι η τέχνη της αφήγησης με εικόνες. Είναι ένα εξαιρετικά προσιτό μέσο για το κοινό, με παραπάνω απο μια μορφές, από το ιαπωνικό manga, μέχρι το αμερικανικό comic και το στριπάκι.
Μοναδικοί περιορισμοί του, η φαντασία του δημιουργού και η καλλιτεχνική του ικανότητα. Αυτά ακριβώς ήταν και τα χαρακτηριστικά τα οποία με έκαναν να το αγαπήσω σαν μέσο, τόσο σαν αναγνώστης, όσο και σαν μορφή προσωπικής έκφρασης. Η πιο πρόσφατη δουλειά μου στο χώρο του comics είναι τα “Χρονικά της Άλω- Ο Πύργος”.
Η -διαρκώς αυξανόμενη- έκθεση του κοινού στα κόμικς, κυρίως του εξωτερικού και η δυνατότητα προβολής των ελλήνων δημιουργών μέσω εκδόσεων ή μεγάλων εκδηλώσεων που επικεντρώνονται στο κόμικ, έχουν ήδη βοηθήσει πολύ στο να διαμορφωθεί το απαραίτητο υπόβαθρο, για να υπάρχει ένα αφοσιωμένο κοινό να υποδεχτεί δουλειές σαν τη δική μου.
Και κάθε χρόνο βλέπω στα αντίστοιχα conventions όλο και περισσότερους να ασχολούνται με το μέσο, είτε σαν αναγνώστες είτε σαν δημιουργοί.
Ο χώρος των αυτοεκδόσεων είναι αρκετά μεγάλος ήδη και αν συνεχιστεί αυτό, με παράλληλη προσπάθεια από τους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους, μπορεί να βρούμε την “φωνή” μας σαν Έλληνες δημιουργοί και συλλογικά να συνεισφέρουμε θετικά στην κουλτούρα αυτού του τόπου, δίνοντας λόγο και εικόνα στην φαντασία μας.
- Στέφανος Παπαδάτος
Μία εικόνα, αναλογική ή ψηφιακή μπορεί να περάσει ένα μήνυμα, να διηγηθεί μία ιστορία ή να προκαλέσει ένα συναίσθημα. Αυτή εξάλλου είναι και η δύναμή της. Σε μία απλή γραμμή ή ένα σκίτσο , σε ένα παιδικό σχέδιο και ένα πίνακα πάντα υπάρχει κάποιο νόημα.
Κάθε μορφή τέχνης είναι ανοικτή στην προσωπική ερμηνεία του θεατή. Η αξία που ο καλλιτέχνης ενσωματώνει σε ένα έργο του είναι η δυναμικότητα αυτής της ερμηνείας. Στην Ελλάδα τα comics και το illustration πιστεύω ότι παίρνουν σιγά σιγά τη θέση που τους αξίζει.
Επιλέγω να είμαι αισιόδοξος και να πιστεύω ότι με τον καιρό οτιδήποτε έχει σχέση με την τέχνη στην Ελλάδα θα γίνει καλύτερο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Soloup, Τα ελληνικά Comics, Εκδόσεις Τόπος
Γιάννης Σκαρπέλος, Ιστορική Μνήμη και Ελληνικότητα στα Κόμικς, Εκδόσεις Κριτική
Patrick Gamer, La BD- Η Γαλλική Ματιά στα Κόμικς, , Εκδόσεις Μαμούθ Κόμικς
Γιώργος Τσίτσοβιτς, Τσακ!!! Πατ!!! Μπουμ!!!, Εκδόσεις Μαμούθ Κόμικς
Guy Vidal-Anne Goscinny-Patrick Gaumer, Rene Goscinny Επάγγελμα Χιουμορίστας, Εκδόσεις Μαμούθ Κόμικς
Λέσχη Φίλων Κόμικς, Πρώτος Κατάλογος Ελληνικών Εκδόσεων κόμικς, Εκδόσεις Esperos Comics
Αποστόλος Δοξιάδης-Χρίστος Παπαδημητρίου-Αλέκος Παπαδάτος-Annie Di Donna, Logicomix, Εκδόσεις Ίκαρος
Darryl Cunningham, Σούπερκραχ, Το μεγάλο κόλπο με τη Διεθνή οικονομία, Εκδόσεις Κριτική
Alan Moore, Ιστορίες από το Σύμπαν της DC Comics, Εκδόσεις Anubis
Straczynski-Barrnes-Peterson, Dr. Strange Αναγέννηση, Εκδόσεις Anubis
Herge, Οι περιπέτειες του Τεν Τεν στην χώρα των Σοβιέτ, Εκδόσεις Μαμούθ Κόμικς
Hugo Pratt, Κόρτο Μαλτέζε, τα Νεανικά Χρόνια, Εκδόσεις Μαμούθ Κόμικς
Ντανιέλ Καζανάβ-Συλβαίν Ρικάρ-Μυρτώ Ράις, Καλά, Εσύ Σκοτώθηκες Νωρίς, Εκδόσεις Polaris (Από το ομώνυμο βιβλίο του Χρόνη Μίσσιου)
Spain Rodriguez, Che, Εκδόσεις ΚΨΜ
Hugo Pratt, Κόρτο Μαλτέζε, Η Μπαλάντα της Αλμυρής Θάλασσας, Εκδόσεις Ars Longa
Λευτέρης Παπαθανασίου, Η Πάπισσα Ιωάννα, Εκδόσεις ΚΨΜ (Βασισμένο στο έργο του Εμμανουήλ Ροίδη).
Ο ΤΟΜ ΡΟΜΠΙΝΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΑΤΟΡΙ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ - ΟΙ ΠΟΤΑΜΟΙ ΤΗΣ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ
Ο Τομ Ρόμπινς και το σατόρι της γραφής
Οι ποταμοί της έμπνευσης στην θάλασσα της φαντασίας
του Αργύρη ΚαραβούλιαΗ λογοτεχνία είναι κάτι πολύ παραπάνω από μια απόδοση όμορφων ιστοριών που διαμορφώνουν επιδέξιοι γραφιάδες για να τέρψουν την φαντασία και να διεγείρουν την αισθητική απόλαυση των απαιτητικών αναγνωστών.
Στη λογοτεχνία είναι μπολιασμένη όλη η επιτομή του ανθρώπινου γένους με την γνωστική του ακολουθία, η λογοτεχνία σαν αυτόνομος κλάδος γραφής μπορεί να επιτελέσει ως μία εκ των τεχνών την βασική ρότα για την πλήρωση της εντελέχειας του προορισμού της ανθρώπινης φύσης, μπορεί από μόνη της να συνδράμει στον ύψιστο σκοπό του ανθρώπου, αυτόν της αυτοπραγμάτωσης παραμερίζοντας ευγενικά άλλες εξίσου υψηλές δραστηριότητες, όπως της φιλοσοφίας και της θρησκείας.
Ασφαλώς δεν είναι τυχαίο που με τα πρώτα ψήγματα του ανθρώπινου ψυχισμού που χάνονται στα αδιόρατα πέπλα του χρόνου έχουμε και την σμίλευση της ανθρώπινης φύσης, την περι-γραφή της ψυχής σε λογοτεχνικές γραμμές, λογοτεχνικά αρχέτυπα αραδιασμένα σε όλα τα μήκη πλάτη αυτού του κόσμου, είτε αφορούν την Ιλιάδα και την Οδύσεια, το Έπος του Γκιλγκαμές, είτε την Μαχμπαχαράτα. Και όταν ως οντολογικό νήπιο σε έχουν νανουρίσει τέτοιες λογοτεχνίες, αν αποφασίσεις να συνεχίσεις την παράδοση συγγράφοντας λογοτεχνία, καλύτερα να το κάνεις όπως οι παππούδες σου....
Ένας τέτοιος άξιος συνεχιστής μιας συνταρακτικά κομψής λογοτεχνίας, ένας ικανότατος κομιστής μιας αρχετυπικής γραφής είναι και ο Τομ Ρόμπινς.
Όταν θες να γράψεις για τον Ρόμπινς είναι σαν να θέλεις να ανοίξεις το κλουβί του κόσμου, να πετάξεις με τα φτερά που σου κλέψανε, να ουρλιάξεις από χαρά και από πόνο. Η γραφή του Ρόμπινς είναι σαν βροχή κάποιο πρωινό του Μαΐου όταν βγαίνεις από το σπίτι σου χωρίς ομπρέλα, μια γραφή ανατριχιαστικά ρεαλιστική, υποβόσκουσα ποιητική, εκκωφαντικά πολιτική, ανερυθρίαστα ερωτική, μια γραφή που ξεχύνεται σαν καταρράκτης λέξεων, εικόνων και νοημάτων, ονείρων και ιδιαίτερων σημασιών, μια γραφή από κάποιο σπάνιο ημερολόγιο αποκλειστικά για σένα…
Στις σελίδες του Τομ Ρόμπινς δεν θα βρεις επιτήδευση, υπονοούμενα ή προσποίηση, τα πάντα είναι αυτό το οποίο κλήθηκαν από τον δημιουργό τους να είναι, και έχει την αξιοζήλευτη μαεστρία να δίνει και στον αναγνώστη την χαρά της δημιουργίας, γιατί στον Ρόμπινς τίποτα δεν είναι απόλυτο εκτός από το Απόλυτο, τα πάντα ξέρει να τα πλάθει με την φωτιά μιας φύσης ευμετάβλητης, με την φλόγα ενός καλουπιού που μπορεί να πάρει όποια μορφή θελήσει ο ευφυής αναγνώστης του.
Ο κύριος Ρόμπινς δεν προσφέρει δρόμους, απλούστατα μας οδηγεί σε κάποιους που του ίδιου του φαίνονται να έχουν μια αξιοπρόσεκτη διαδρομή από πλευράς εμπειριών και μας αφήνει ελεύθερους να τον οδηγήσουμε και εμείς σε άλλους τόσους δικούς μας που διανοίγονται παράλληλα με την ανάγνωση των ιστοριών του.
Γιατί όταν διαβάζεις Ρόμπινς ξέρεις πως κάνεις ακροβατικά μακροβούτια στο κενό της ύπαρξης, πως συμμετέχεις στον θίασο της υπέρ- και κατά- ρεαλιστικής πραγματικότητας, αντιλαμβάνεσαι με τον πλέον διαυγή τρόπο (κανένας συγγραφέας δεν έχει σε τέτοιο βαθμό εκείνο το χαρισματικό τρικ να στο μεταφέρει τόσο αυτούσιο), πως όλα είναι γνώση στον δρόμο για την αυτογνωσία.
Ο Τομ Ρόμπινς, εγγονός του Ουίτμαν, ο μικρότερος αδελφός του Μπάροουζ και γιος της Βιρτζίνια Γουλφ, ομοαίματος με τον Δαλάι Λάμα, τον Κρισναμούρτι και τον Καστανέντα, συμπαίκτης του Τίμοθυ Λήρι και μάγος – φύλαρχος του Σιάτλ, ο Σαίξπηρ της ψυχεδέλειας και ο Θερβάντες του rock and roll, ο ποιητής της πτώσης, κραδαίνει στα μάτια μας το παλλόμενο σκουλήκι από το σάπιο μήλο των πρωτοπλάστων και απαγγέλει με την βουνίσια αντοχή του τα σονέτα της θύελλας και του κεραυνού.
Δολιοφθορέας και επαναστάτης, μηρυκαστικό ον και θεοκλέπτης, τα έργα του δρουν σαν επιταχυντές της πραγματικότητας.
Ο Ρόμπινς γράφει λες και έχει λάβει την εντολή από την φράξια του Ήλιου, από το πάνθεον του λογοτεχνικού Ολύμπου για την τελική συνδρομή στην αφύπνιση του ανθρώπου, και αυτός ως ο Ηνίοχος της γραφής απαγγέλει τον ιερό όρκο επανασύνδεσης με το Παν.
Εντάξει, ο Ρόμπινς έχει τον θεό του και το καλό στην υπόθεση είναι πως έχει βαλθεί να τον στείλει πίσω στον κόσμο, τον βάζει εκεί μπροστά στα έκπληκτα μάτια μας σαν μια προκλητική πλανητική γαρνιτούρα, αφού πρώτα τον έχει στολίσει δεόντως με εκατομμύρια λέξεις, με χιλιάδες σελίδες ατόφιου, θεϊκού συντακτικού.
Τα έργα του Ρόμπινς είναι ατίθασα, αθώα, βρώμικα και σεμνά, αποφασίζεις να ξενυχτήσεις μαζί του και σε παρασέρνει στην άκρη του κόσμου, ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου (τυχαίο που στην Ελλάδα τα έργα του τα εκδίδουν οι εκδόσεις Αίολος;), παρελαύνει μπροστά από τα μάτια σου όλο το κωμικοτραγικό σινάφι της ύπαρξης, άγγελοι και δαίμονες, ο θεός και ο διάβολος και οι μεταμφιέσεις τους.
Τα βιβλία του είναι σαν αφίσες πορνοστάρ σε παιδικά δωμάτια, σαν γεμάτα μπουκάλια με οξύ που αποφράσουν τους μπουκωμένους αγωγούς του κόσμου, ένα ουράνιο τόξο κρεμασμένο στον λαιμό της έμπνευσης!
Αστείος, απρόβλεπτος, προκλητικός, διαυγής, μυστικός, εξτρεμιστής και ρομαντικός, οραματιστής και ερωτικός, εκμαυλιστής συνειδήσεων και πορθητής παθών.
Ασυγκράτητος σαν χείμαρρος και ορμητικός σαν τα νερά του Νιαγάρα, φλύαρος σαν την βροχή και σιωπηλός σαν τον πυθμένα της λίμνης Ταγκανίκα, μοναδικός σαν την κοραλλένια κορυφή του Κιλιμάντζαρο.
Ο Ρόμπινς έχει φτερά στα χέρια του, γράφει σαν να πετάει, βουτά από ψηλά με ορμή στη θάλασσα του μελανιού και βγαίνει έχοντας στο ράμφος του μερικά από τα καλύτερα εδέσματα, μας κάνει το τραπέζι με τις πιο ζουμερές ποικιλίες, με τα καλύτερα κρέατα και κρασιά, (χορτοφάγοι η τελευταία σας ευκαιρία), ακονίζει τον ουρανίσκο μας έως την τελευταία σελίδα και η πέψη κρατάει κάτι μήνες, αυτή η γλυκιά αέρινη αίσθηση που έχεις αφού σηκωθείς από το συμπόσιο των θεών.
Τα έργα του είναι διασταυρωμένα πυρά, μαγικά πουγκιά που κρύβουν μέσα τους την αλχημική συνταγή των μεταστοιχειώσεων, σχεδίες αυτοσχέδιες, που σε ταξιδεύουν στην γεμάτη μαγευτικά τοπία θάλασσα της γλώσσας.
Μην ψάχνεις για καρπούς ώριμου εμπειρισμού, για χυμούς καθαρού λόγου και διαλεκτικές γαρνιτούρες, τα όποια ζαρζαβατικά ρασιοναλισμού και ντετερμινιστικών καταβολών βρέθηκαν στον δρόμο του κοκκίνησαν από ντροπή μπροστά στα προκλητικά παντζάρια του πάθους, είναι ο απόλυτος σεφ των χρωματιστών συνδυασμών για το μαγείρεμα ή το μάγεμα, (μικρές ως ασήμαντες οι διαφορές τους...) της πραγματικότητας.
Τα Χαλ-άσματα
του Τομ Ρόμπινς
Όταν μπαίνεις στο μεγάλο, παράξενο, εκκεντρικής αρχιτεκτονικής με την περίτεχνη αισθητική, σπίτι του Τομ Ρόμπινς, με εκείνα τα έντεκα - μέχρι στιγμής - εξαιρετικά δωμάτια, δεν μπορείς να διανοηθείς, καθώς στέκεσαι στην είσοδο, που έχει σκοπό να σε οδηγήσει αυτός ο αχαρακτήριστος οικοδεσπότης...
Ασφαλώς δεν γίνεται να μην παρατηρήσεις τις δεκάδες πόρτες σε κάθε δωμάτιο, ένα πολυπρισματικό καλειδοσκόπιο ενός θαυμαστού κόσμου που κάθε φωτεινή πτυχή του γίνεται η αφορμή για την μεταφορά σου και σε πολλές ακόμα φωτεινές διαστάσεις, κάθε λέξη και ένα άλογο που καλπάζει ξέφρενα για κάποια πύλη, κάθε δωμάτιο ένας κόσμος και η φαντασίωση όλου του κόσμου.
Δωμάτια άλλοτε παιχνιδιάρικα με μικρές πινελιές αθωότητας αφημένη επίτηδες στους τοίχους, είτε με βέβηλους υπαινιγμούς για τον σκοπό της ζωής, κάθε μορφή ζωής και κάθε ζωής μορφή.
Έργα με τεράστια σαγόνια, έτοιμα να συνθλίψουν τον πόνο των ανθρώπων, άλλοτε μοχθηρά, με γραμματοσειρές σαν οδοντοστοιχία κροκόδειλου μαγεμένου από τον μαγικό πάπυρο του Τούθμωση του 3ου, δεν μπορεί να μην προσέξεις την απόκοσμη αύρα τους ειδικά εκείνη την ώρα του λυκόφωτος, λίγο μετά την εσπερινή δέηση των ξερών καλαμιών.
Άλλοτε αισιόδοξα, φωτεινά, λες και οι συλλαβές του κυλάνε από την Κασταλία πηγή καθώς απαγγέλουν την θεόπνευστη κάθοδο στον κόσμο του προφήτη των αχτιδόμορφων ενσαρκώσεων, ο δημιουργός τους λες και κλείνει στο καπάκι του ασυνήθιστου κοντυλοφόρου του το απρόσκλητο τζίνι της πραγματικότητας.
Στο βιβλίο του Αγριόπαπιες Πετούν Ανάστροφα, συντελείται η καταλυτική διέξοδος στο ξέφωτο της χαρούμενης επίγνωσης, πρόκειται για ένα απάνθισμα κειμένων που κατά καιρούς είχαν δει το φως της δημοσιότητας σε διάφορα έντυπα, ή ανέκδοτα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, αφιερώματα και αναφορές σε διάφορα θέματα, όπως επίσης και κάποια διηγήματα και ποίηση, (άλλωστε ο Ρόμπινς δεν χρειάζεται να γράψει ποιήματα για να γράψει ποίηση).
Ανακαλύπτουμε έναν Ρόμπινς που ανασύρει από το βάθος της γνωσιολογικής του θάλασσας υπέροχα σχόλια και απόψεις, χαρακτηριστικό της πληθωριστικής του φύσης, έναν Ρόμπινς που κάνει αναφορές στα πάντα, από τον σχολιασμό των σίξτις ως τον εμπνευσμένο παιάνα των βροχών του Σιάτλ.
Και ναι, στις Αγριόπαπιες κάνει κάτι σαγηνευτικό όπως συνηθίζει κάτι τέτοια απογεύματα, μας αποκαλύπτει τον σκοπό της ζωής, δεν έχετε παρά να τον εμπεδώσετε, όσο μας δίνει ακόμα την ευκαιρία: "Ο ΣΚΟΠΟΣ ΜΑΣ είναι να εξελισσόμαστε συνειδητά και σκόπιμα προς μια πιο σοφή, πιο απελευθερωμένη και πιο φωτεινή κατάσταση ύπαρξης, να επιστρέψουμε στην Εδέμ, να συμφιλιωθούμε με το φίδι και να στήσουμε τους υπολογιστές μας ανάμεσα σε άγριες μηλιές.
Ο Ρόμπινς ξέρει όσο κανείς άλλος να χτυπά με το μαγικό ραβδί των λέξεων τον αναγνώστη, να ανοίγει δρόμους ανάμεσα σε αδιέξοδα, να κωδικοποιεί τα μηνύματα του χάους και να αποσυναρμολογεί στα εξ ων συνετέθη την πραγματικότητα.
Εμβριθής και γεμάτος οράματα, σαρκαστικός και αφηνιασμένο άλογο, ειρηνικός και μαχόμενος σαν Αχιλλέας στα πεδία της γνώσης, μας προκαλεί και μας προσκαλεί, μας καλεί και μας εγκαλεί πίσω στο Αδιαμόρφωτο.
Τα βιβλία του ορόσημα κάθε γνήσιου εξερευνητή του Ανθρώπινου, εκκεντρικά προσκλητήρια για την ανάδυση του Πνεύματος, γεμάτος μεταδοτική έμπνευση σαν θανατηφόρος ιός, με διαστελλόμενη στο άπειρο την αίσθηση της περιπέτειας.
Πολυεπίπεδα και αινιγματικά, διαπερνούν τις περιοχές του κόσμου σαν ριπές λεξιβόλων, στήνουν στον τοίχο τους συμβιβασμούς και τα κατεστημένα, περνούν από φάλαγγα την εξουσιοφρένεια και τους απανταχού μαραζωμένους λακέδες της.
Λυρικός και πρόστυχος, μας καθοδηγεί σαν σαμάνος που βρίσκεται στην μεθόριο των κόσμων, ο μεγάλος μάγος των μεταμορφώσεων, ο σαγηνευτής της αποστράπτουσας μεταφοράς.
Σαρκαστικό, γεμάτο εξεγερτικούς ρομαντισμούς, με τον Τρυποκάρυδο ξεθεμελιώνει τα πυραμιδικά μνημεία της γνώσης για να γεμίσει με δυναμίτιδα και ερωτική σεληνόσκονη τα υψίπεδα της αντίληψής μας.
Με το Ακόμα και οι καουμπόισσες μελαγχολούν, μας μυεί στα μυστικά του χρόνου και των ράντζων της άγριας δύσης, στην γεωφυσική και τους αντίχειρες, περιφερόμεθα σε εκστατική τροχιά γύρω από την τέχνη, βουτάμε στο κρανίο της ποίησης…
Εδώ, έχει μια ξεχωριστή μνεία η ποίηση, η έκδηλη ανατρεπτικότητα του Ρόμπινς εδώ σφιχταγκαλιάζεται με τα ποιητικά του οράματα, από τα σπήλαια του πρώτου ανθρώπου μέχρι τις σοφίτες των ουρανοξυστών, απλώνει την γέφυρά του και μας προσκαλεί...
Στο Άρωμα του ονείρου, ζαλιζόμαστε από την γεμάτη αρώματα ατμόσφαιρα, μια διαδρομή γεμάτη από περιπέτεια και αθανασία, από θρησκευτικότητα και παντζάρια, από τον θεό Πάνα και ένα ανακάτεμα από πρωτόγονα ζωώδη ένστικτα, ένα ειδυλλιακό ζευγάρωμα των τεσσάρων σημείων του ορίζοντα και των περιοχών του χρόνου…
Διαβάζοντας το Άρωμα του Ονείρου, μην παρασύρεστε νομίζοντας πως θα ξεγελάσετε αυτόν τον παράφρονα γητευτή των μεταμεσονύκτιων μανάβικων, τα μόνα φρούτα που σου επιτρέπονται να συλλαβίζεις εν είδει ιερογλυφικών, είναι εκείνες οι κόκκινες παραμυθένιες ρίζες που ο συγγραφέας μας, με περισσή ειλικρίνεια και άφθονη δόση χιούμορ, ξερίζωσε από το μαλακό υπέδαφος του υπομονετικού ψυχισμού μας.
Στο Ο Χορός των εφτά πέπλων, έχει βαλθεί να μας ταρακουνήσει ως τα τρίσβαθα της ψυχής, η πιο μεγάλη αφυπνιστική συνταγή και η πιο όμορφη κατάθεση για το μυστικό φως των πραγμάτων, ένας τελετουργικός χορός στην κόψη της Μέσης Ανατολής, με την μέση του πιο ντελικάτου θηλυκού, ένα κάλεσμα από την πρωταρχική μητέρα θεά με οδηγό μια πορφυρογέννητη έμπνευση.
Εδώ τα πέπλα της συμπαιγνίας των θεών για τον άνθρωπο αποκαλύπτονται ένα προς ένα, το υπαρξιακό στρηπτίζ ποτέ δεν ήταν τόσο ακαταμάχητα θανατηφόρο.
Και με όσα χρήματα γεμίζει τις τσέπες μας, με τον Χορό των εφτά πέπλων, μας τα παίρνει πάλι πίσω με το Μισοκοιμισμένοι μέσα στις Βατραχοπιτζάμες μας…
Στο Μισοκοιμισμένοι μέσα στις βατραχοπιτζάμες μας, μας υπενθυμίζει την καταγωγή μας, βάζει αντηχεία στα πρωτόγονα κύτταρά μας, μέσα στις σπηλιές που πρωτογνωριστήκαμε, μας μαθαίνει τα Ταρό και παίζει με τον χρόνο, μας συστήνει στα ιδιαίτερα γούστα των αφυπνισμένων όντων, μας μιλάει για τα αμφίβια και τους εξωγήινους και μας ξεναγεί στα χρηματιστήρια του κόσμου λίγο πριν το μεγάλο κραχ…
Ναι, η καλύτερη οικονομική συνταγή πάνω στα οικονομικοτεχνικά και κοινωνικά μας παράγωγα, η λύση για την μετακαπιταλιστική περίοδο του κόσμου, είναι βγαλμένη από την καρδιά του Τιμπουκτού,
Επίσης δεν υπολείπεται σημασίας το γεγονός πως τον τρόπο για την ριζική μας δαρβινική επιτάχυνση, τα μυστικά για την τέχνη και τα εξελικτικά μας άλματα ως προς την ειδολογική μας πορεία, τα κρατάει καλά στα, ας πούμε χέρια της, μια μαϊμού...
Και φτάνουμε στο Αγριεμένοι Ανάπηροι Επιστρέφουν από Καυτά Κλίματα. Εδώ, ο Ρόμπινς τα δίνει όλα (και έχει πολλά), στο απόγειο της έμπνευσης, της πιο βαθιάς ενόρασης, του πιο μεγάλου ανοίγματος, το ψιθύρισμα των κρυμμένων νοημάτων, η έκθεση στην πιο γαργαλιστική ακτινοβολία, ένας πρωτοφανής πίδακας από την ψυχή της γλώσσας, ως την anima mundi.
Ένα διαπεραστικό σοκ κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης, (ίσως χρειαστεί να το διαβάσετε σε αναπηρικό καροτσάκι), ένα ξεχείλισμα συμπαντικών αληθειών σε μια συμφωνία φωτός και σκότους, ο mister Ρόμπινς σε όλη του την έκταση…
Μην ξεγελιέστε από την αγαθή φύση που επιμελώς ξέρει να κρύβει κάτω από τα ράσα της η καλλονή καλόγρια και μην απορείτε με την προφορά της λέξης μουνί των Αθαμπασκάν, οι Εσκιμώοι το προφέρουν καλύτερα.
Τελευταίο (;) έργο που είδε το φως ετούτου του μάταιου κόσμου είναι το Villa Incognito, μια συνύπαρξη βετεράνων του πολέμου στο Βιετνάμ σε μια μεταξένια σονάτα από τοπία της άπω ανατολής, αγγίγματα από κορίτσια με ροδαλά μάγουλα και γαρνιτούρα από τις καλύτερες μαγιονέζες…
Στο Villa Incognito θα λυθούν οι όποιες απορίες μπορεί να είχαμε, αν και μετά από τόσα βιβλία που μας έχει ξεφουρνίσει δεν νομίζω να υπήρχε ακόμα απορία, γιατί να παίξουμε με την ψυχή, τις πτήσεις της στο κοσμοσφαιρικό μας κάτοπτρο, τις ανταλλαγές της με την αρχαία υποθήκη καθώς και την σχέση που μπορεί να έχουν όλα αυτά με την έφοδο στον κόσμο μας του Τανούκι.
Τα βιβλία του Τομ Ρόμπινς είναι ευτυχώς όλα εδώ, γεμάτα από προσευχές και ασέβεια, από το πνεύμα της περιπέτειας και την περιπέτεια του πνεύματος, από οινόπνευμα και κατάνυξη, από σεξ και περίεργες συμπτώσεις, όλα τους μια αφορμή για ξεβόλεμα, μια απαραίτητη προσθήκη στο οπλοστάσιο της γνώσης.
Σπάνια συγγραφείς έχουν τον ρυθμό, την ανάσα, τον ιδρώτα του Τομ Ρόμπινς, τις αστείρευτες ριπές του από χιούμορ, τα όνειρά του.
Σε τούτη την αστείρευτη δεξαμενή της έμπνευσης και της αχαλίνωτης φαντασίας ασφαλώς ο Ρόμπινς δεν θα παρέλειπε να μας κεράσει μερικές μπύρες από την δική του ζυθοποιία, μπύρες με εκείνη την πικρή επίγευση του λυκίσκου στον ουρανίσκο και το πυρόξανθο χρώμα τους να πυρπολεί τις αισθήσεις μας, με τον ευδιάκριτο αφρό στην άκρη του ποτηριού της νύχτας καθώς η νεράιδα της μπύρας μας αποπλανεί στα άδυτα των υποσημειώσεων του, ναι καλώς ήρθατε στο Μπι Όπως Μπύρα.
Και επειδή ο Ρόμπινς δεν θα μας άφηνε έτσι, μόνο με ένα ποτήρι μπύρα, σκέφτηκε να προχωρήσει σε κάτι παράτολμο, άλλωστε όπως τον έχουμε γνωρίσει δεν φείδεται σε τέτοιου είδους εγχειρήματα.
Αποφάσισε, λοιπόν, να μας κεράσει ένα σπάνιο και εκλεκτό έδεσμα, μια περίπτωση μοναδικής ευωχίας, περάστε για ένα κομμάτι αληθινής Θιβετιανής Ροδακινόπιτας, ποτέ τα ροδάκινα δεν ήταν τόσο χαρούμενα και ποτέ το Θιβέτ δεν πλημμύρισε με εκείνο το απόκοσμο χρυσαφί της ροδακινίζουσας αναλαμπής.
Μια αναλαμπή που έχει και την δική της ιστορία, όπως είναι καταγεγραμμένο σε κάποια μοναστήρια του Θιβέτ, υπήρξε μια νύχτα που ροδακίνησε ολόκληρο τον κόσμο, κάποιοι λένε πως κάπου κάποιος άγνωστος σε μας Λάμα, απαγγέλοντας τις κρυμμένες σελίδες από τα βιβλία του προσπαθούσε να μάθει τα σύννεφα να βρέχουν τον κόσμο με λέξεις εμπνευσμένα από τα γεμάτα υγρασία έργα του.
Σημασία έχει πως όποιος επιχείρησε να μπλέξει με τον Τομ Ρόμπινς, όποιος έπιασε στα χέρια του τα γραμματένια διαμάντια του κατάλαβε πως ο κόσμος είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό που μέχρι εκείνη την στιγμή είχε αφεθεί να καταλάβει, ναι ο Ρόμπινς είναι το καλύτερο άτι για να χαθείς αργά το απόγευμα στην άκρη του ορίζοντα ταξιδεύοντας ξέγνοιαστος για τις αχανείς, άγνωστες χώρες της δύσης. Ή της ανατολής;
* Πρώτη δημοσίευση του άρθρου στο περιοδικό Strange, τεύχος 162.
Ρομαντισμός και Μυστικισμός... Περιδιαβαίνοντας στις φανταστικές όψεις του κόσμου και της τέχνης
Περιδιαβαίνοντας στις φανταστικές όψεις του κόσμου
και της τέχνης
του Αργύρη Καραβούλια
Εν αρχή ην ο Λόγος… περί Τέχνης
Στην ατέρμονη διαδρομή της τέχνης έτσι όπως αποτυπώνεται στον γήινο καμβά της δημιουργικότητας και της υλοποίησής της από του εκλεγμένους των Μουσών, είναι μυριάδες τα ρεύματα και τα κινήματα που μεταμόρφωσαν την πραγματικότητά μας και την μετέφεραν στην δική τους μαγική διάσταση.
Τέχνη και φιλοσοφία συναντήθηκαν πολλές φορές για να μοιραστούν την αγωνία της ύπαρξης, να συγκεράσουν τα αισθητικά τους ίχνη αναζητώντας κάθε φορά μια διαφορετική ερμηνεία για την ζωή και τον κόσμο. Η φιλοσοφία ανιχνεύει με την εκάστοτε γνωσιολογική κατεύθυνσή της, την καλλιτεχνική δημιουργία για να μας δώσει ανάλογες ερμηνείες εμβάθυνσης στο έργο τέχνης, να μετατρέψει την απλή ενατένιση ενός πίνακα ζωγραφικής ή την ανάγνωση ενός ποιητικού έργου σε μία υψηλότερη βαθμίδα επίγνωσης, όπου το ανθρώπινο συνδιαλέγεται με το θεϊκό χάρις σε αυτό το διάμεσο, το έργο τέχνης.
Δεν είναι ασφαλώς κάποια ιδιοτροπία μιας συγκυρίας τοποθετημένης σε αντίστοιχο χρονικό πλαίσιο η ανάλυση της αισθητικής σημασίας της τέχνης μέσω της φιλοσοφίας, ο Αριστοτέλης πρώτος έδωσε με την αριστοτεχνική του φιλοσοφική ανάλυση την ερμηνεία στην ποιητική δημιουργία, ανέδειξε τους δρόμους όπου ο εμβριθής μελετητής μπορεί να ακολουθήσει για να λάβει από το έργο τέχνης το ύψιστο νόημά του.
Ο Πλάτωνας σε πολλά από τα έργα του καταθέτει τις αιτίες γέννησης ενός έργου τέχνης, την αισθητική αποτίμησή του σε ένα γενικότερο κλίμα μιας ευρύτερης ενόρασης όπου το ωραίο και το κάλλος προϋπάρχουν εν σπέρματι στην ανθρώπινη ψυχή για να μεταφέρουν στην συνέχεια και την συγκίνηση από την επαφή με αυτά, στην γήινη διάστασή της.
Ήδη ο πρώιμος μυστικισμός του πλατωνικού στοχάζεσθαι την τέχνη, μετέτρεψε από νωρίς το έργο τέχνης σε κάτι μαγικό σε σχέση με την οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα, οι αιτίες γένεσης ενός καλλιτεχνήματος καθορίζονται από την ιερή μανία, την τρέλα όπως συνώνυμα μεταφέρθηκε κατά την νεότερη περίοδο, του καλλιτέχνη, ο οποίος ευρισκόμενος σε αυτή την ένθεη μανία και λόγω αυτής του της ιδιαιτερότητας, ξεχωρίζει, συνδιαλέγεται με κόσμους που οι άλλοι δεν μπορούν και γεννάει το καλλιτεχνικό του δημιούργημα, σπέρμα θεϊκό και ανθρώπινο για να περάσει μέσω αυτού στην χορεία των αθανάτων.
«Γιατί όλοι οι καλοί επικοί ποιητές λένε αυτά τα ωραία ποιήματα όχι χάρη στη δική τους τέχνη, αλλά όντας εμπνευσμένοι και δαιμονισμένοι, και το ίδιο συμβαίνει με τους καλούς λυρικούς ποιητές» μας λέει ο Πλάτωνας δια στόματος Σωκράτη στον Ίωνα, ενώ στον Φαίδρο, στον οποίο αναλύει βαθύτερα το ζήτημα της έμπνευσης ο Σωκράτης πάλι αναφέρει: «…τρίτη δὲ ἀπὸ Μουσῶν κατοκωχή τε καὶ μανία, λαβοῦσα ἁπαλὴν καὶ ἄβατον ψυχήν, ἐγείρουσα καὶ ἐκβακχεύουσα κατά τε ᾠδὰς καὶ κατὰ τὴν ἄλλην ποίησιν, μυρία τῶν παλαιῶν ἔργα κοσμοῦσα τοὺς ἐπιγιγνομένους παιδεύει· ὃς δ᾽ ἂν ἄνευ μανίας Μουσῶν ἐπὶ ποιητικὰς θύρας ἀφίκηται, πεισθεὶς ὡς ἄρα ἐκ τέχνης ἱκανὸς ποιητὴς ἐσόμενος, ἀτελὴς αὐτός τε καὶ ἡ ποίησις ὑπὸ τῆς τῶν μαινομένων ἡ τοῦ σωφρονοῦντος ἠφανίσθη», δίνοντας ξεκάθαρα εδώ το στίγμα της ένθεης μανίας του καλλιτέχνη, και πως χωρίς την συνδρομή της μανίας των Μουσών κανένα αξιόλογο έργο τέχνης δεν μπορεί να εκπληρώσει.
«Η ρομαντική ποίηση είναι μια προοδευτική, οικουμενική ποίηση. Προορισμός της δεν είναι μόνο να ενώσει πάλι όλα τα μεμονωμένα είδη ποίησης και να εμπλουτίσει την ποίηση με φιλοσοφία και ρητορική. Θέλει και οφείλει να συγχωνεύσει την ποίηση και την πρόζα, τη μεγαλοφυΐα και την κριτική, το τεχνητό και το φυσικό
ύφος στην ποίηση, να δώσει στην ποίηση ζωντάνια και συντροφικότητα, να κάνει τη ζωή και την κοινωνία ποιητική, να εμφυσήσει ποίηση στο ευφυολόγημα, να διαποτίσει με ευδόκιμο εκπαιδευτικό υλικό κάθε μορφή τέχνης μέχρι κορεσμού και να αναταράξει την τέχνη με τις δονήσεις του χιούμορ. Στους κόλπους της εγκλείει όλα αυτά που μπορούν να αποτελέσουν ποίηση, από τα μεγαλύτερα συστήματα τέχνης, τα οποία περιλαμβάνουν μέσα τους και άλλα επιπλέον συστήματα, μέχρι και το λυγμό, το φιλί που αποπνέει το παιδί στο άτεχνο τραγούδι του. […] όμως ακόμα δεν υπάρχει καμία μορφή για να εκφράσει απόλυτα το πνεύμα του συγγραφέα.
Όλα τα άλλα είδη ποίησης είναι πλέον ξεπερασμένα και μπορούν τώρα πια να υποβληθούν σε ανατομία. Το είδος της ρομαντικής ποίησης βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη. Και η αληθινή ουσία της συνίσταται ακριβώς στο ότι μπορεί να εξελίσσεται μέσα στους αιώνες χωρίς να ολοκληρώνεται ποτέ. […] Μόνο αυτή είναι άπειρη, επειδή μόνο αυτή είναι ελεύθερη και αναγνωρίζει ως πρώτο κανόνα της ότι η αυθαιρεσία του ποιητή δεν αποδέχεται κανέναν κανόνα. Η ρομαντική ποίηση είναι η μόνη που είναι είδος και είναι παράλληλα η ίδια η ποιητική τέχνη, διότι κατά μία έννοια κάθε ποίηση είναι ή οφείλει να είναι ρομαντική» (Schlegel).
Στην πορεία των αιώνων, και μιλάμε πάντα για τον δυτικό πολιτισμό, δηλαδή τον ελληνικό πολιτισμό που συνεχίστηκε στην δύση από τον μεσαίωνα και μετά μέσω των φιλοσόφων θεολόγων πρωτίστως και στην συνέχεια με την αναγέννηση και τον διαφωτισμό μέσω των μεταμορφώσεων που ακολούθησε η ευρωπαϊκή σκέψη, ερμηνεύοντας ή προεκτείνοντας τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, η τέχνη έγινε πολλές φορές αντικείμενο μελέτης φιλοσόφων και επιστημόνων της γνώσης, επιδόθηκαν μυριάδες ορισμοί και πολλές φορές εντυπώθηκε σε ασφυκτικά καλούπια που την ήθελαν περιτοιχισμένη στην δική τους εννοιολογική θεώρηση.
Στον νεοπλατωνισμό και κυρίως στον Πλωτίνο έχουμε και εδώ ξεκάθαρη μια μεταφυσική διαδρομή του έργου τέχνης που οδηγεί με το αποτυπωμένο εντός του ίχνος της θεότητας, σε μια υπέρβαση της ανθρώπινης φύσης, γίνεται ένα σκαλοπάτι για την ενατένιση των αόρατων και θεϊκών κόσμων.
«Είναι φανερό ότι η πέτρα, στην οποία η τέχνη εισήγαγε την ομορφιά μιας μορφής, είναι ωραία όχι επειδή είναι πέτρα (γιατί έτσι ο ακατέργαστος όγκος θα ήταν εξίσου ωραίος) αλλά χάρη στη Μορφή ή Ιδέα που εισήγαγε σ’ αυτήν η τέχνη. Η μορφή αυτή δεν υπήρχε στο υλικό· υπήρχε στη σκέψη του καλλιτέχνη, προτού μπει μέσα στην πέτρα· και υπήρχε στο δημιουργό όχι επειδή αυτός είχε μάτια ή χέρια, αλλά επειδή μετείχε της τέχνης. Αυτή, λοιπόν, η ομορφιά υπήρχε στην τέχνη, και ήταν πολύ ανώτερη…» μας λέει στην πραγματεία του «Περί του νοητού κάλλους», ο Πλωτίνος δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο γεγονός πως το ωραίο, ο ερχόμενος σε επαφή με το έργο τέχνης, το αντιλαμβάνεται επειδή μετέχει ο ίδιος εντός αυτού του ωραίου, είναι μια δεύτερη όραση, αυτή της ψυχής που μπορεί και συλλαμβάνει τα πράγματα πέραν της πρώτης και μπορεί έτσι να αναγνωρίσει και το αισθητό κάλλος της τέχνης.
Η ψυχή επειδή η ίδια η φύση της προέρχεται από την ομορφιά, αυτό το υψηλό Ωραίο που είναι «το όραμα, πατρογονική κληρονομιά όλων μας» όπως αναφέρει ο Πλωτίνος, ευρισκόμενη σε επαφή με την τέχνη κινητοποιούνται εντός της τα αρχέτυπα με τα οποία είναι εφοδιασμένη πριν εισέλθει σε αυτόν τον κόσμο και αγάλλεται έτσι να θεάται της ομορφιάς που τής ξυπνάει η τέχνη.
Η εν λόγω ερμηνεία έτσι και αλλιώς βρίσκεται σε μια συστοιχία με την μεταφυσική διάσταση του κόσμου, η τέχνη από την φύση της επικοινωνεί με κάτι που δεν αφορά ακριβώς αυτόν τον κόσμο, αλλά γίνεται η ίδια γέφυρα για τον εραστή της τέχνης όπου τον μεταφέρει στον κόσμο του ιδεωδώς ωραίου.
 |
| Ο Βρετανός ποιητής Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ (1792-1822) που χάθηκε πολύ νωρίς από πνιγμό στην Ιταλία σε ηλικία μόλις 30 ετών. |
Στην συνέχεια και μέχρι τον Μεσαίωνα οι ερμηνείες της τέχνης που δίνονταν από την φιλοσοφία δεν θα ξεφύγουν πολύ από αυτή την προσέγγιση, και κυρίως θα κυμανθούν από την μια στην αριστοτελική θεώρηση όπου η μίμησις της φύσης γεννά την ενατένιση του ωραίου στην τέχνη και υφίσταται λόγω του μέτρου και της μορφής αυτού και από την άλλη ένα μεταφυσικό υπόστρωμα ανάγνωσης του έργου τέχνης που ξεκινάει από τον Πλάτωνα για να συνεχιστεί με τον ιδεαλισμό των νεότερων φιλοσόφων μέχρι την φαινομενολογία και τον υπαρξισμό όπου πλέον η τέχνη είναι το υποκειμενικό προϊόν μιας ανώτερης εκλέπτυνσης, την οποία ο καλλιτέχνης υπερασπίζεται με την δημιουργία του.
Η φιλοσοφία της τέχνης και η τέχνη της φιλοσοφίας…
Πρωτίστως η ποίηση ανάμεσα στις τέχνες γίνεται αφορμή για επικοινωνία με την άλλη όψη του κόσμου, τα φίλτρα με τα οποία επικοινωνούμε με αυτόν τον κόσμο όταν συνδιαλεγόμαστε με την ποίηση πρέπει να υπολειτουργούν, ο κόσμος της λογικής και της καθημερινής αντίληψης έρχονται σε δεύτερη μοίρα για να καταφέρουμε έτσι πολύ πιο έντονα την επικοινωνία με το υπέρτατο δώρο του ποιητικού έργου.
 |
| Ο Άγγλος ρομαντικός λυρικός ποιητής Τζων Κητς που γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1795 και πέθανε στη Ρώμη το 1821. |
Ο κλασικισμός που ήταν η απαίτηση για μεγαλεπήβολα έργα εστιασμένα στην «μίμηση» των κλασικών έργων της αρχαιότητας, χάραξε όρια ανάμεσα στο έργο τέχνης και την έμπνευση για αυτό από τον καλλιτέχνη, έθεσε τους δικούς του κανόνες για την μορφή και ουσία του έργου τέχνης, απαιτούσε συγκεκριμένη αρμονία, τάξη, αναλογία, συμμετρία, δημιουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα καλούπι για το δημιουργικό καλλιτέχνημα που η απαίτηση για ελευθερία από τον καλλιτέχνη θα του έδινε και το τελικό του ρήγμα, εδώ εννοούμε τον κλασικισμό ως κίνημα τέχνης της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου μεταξύ του 17ου και 18ου αιώνα.
Το ρεύμα εκείνο της τέχνης, που θα εξετάσουμε την εξέλιξή του κυρίως στην λογοτεχνία, που θέλησε να σπάσει τους δεσμούς με αυτό το ασφυκτικό καλούπι των συνταγών στην τέχνη, αντιτάσσοντας σε αυτά την δημιουργική ελευθερία και την ένθεη έμπνευση, ήταν ο ρομαντισμός, μια πνευματική κίνηση που γονιμοποίησε όσο σχεδόν καμία άλλη το πνευματικό έδαφος της ανθρώπινης κοινωνίας για να γεννήσει στην συνέχεια μερικούς από τους πιο φανταστικούς καρπούς της γνώσης.
Ο ρομαντισμός σαν ένα αυτόνομο ρεύμα της τέχνης που εκκινεί κάποια συγκεκριμένη χρονική περίοδο με αρχή μέση και τέλος της διαδρομής του δεν είναι τόσο εύκολο να οριστεί, αυστηρά περιχαρακωμένο γιατί εξάλλου κάτι τέτοιο θα ήταν και ενάντιο στην ιδεολογική του μήτρα, που θέλησε την αποδέσμευση από κάθε είδους φορμαλισμό.
 |
| Ο ρομαντικός ποιητής της Σκωτίας Ρόμπερτ Μπερνς (1759-1796) από τους βασικούς εκπρόσωπους του ρομαντισμού. |
Πρόδρομος των ανωτέρω και βασικός εισηγητής της κοσμοθεωρίας του ρομαντισμού, που είσδυσε στο λογοκρατικό σύμπαν για να αποθεώσει την άλογη φύση του πνεύματος, την χωρίς δηλαδή βαρίδια της αιτιοκρατίας και της περιοριστικής φύσης του λογικού κόσμου ήταν ο Γκέοργκ Γιόχαν Χάμαν, σύγχρονος του Καντ στον οποίο επέδρασσε για την διαμόρφωση της κριτικής φιλοσοφίας του μέσω της μετάφρασης των έργων του Χιουμ, του Σέλινγκ και του Φίχτε, ενώ και οι δύο επηρέασαν βαθύτατα τον γερμανικό εθνικισμό.
Ο Χάμαν θα αποκληθεί και «Μάγος του Βορρά», θα διατρανώσει το αίτημά του για μια γνώση όχι κατακερματισμένη έτσι όπως ο Διαφωτισμός την μεταδίδει διαχωρίζοντας τον άνθρωπο με την λογική και περιορίζοντας το πνεύμα του μόνο στην ερμηνεία των αντιληπτικών φαινομένων, η κοσμοθεωρία του τείνει πιο πολύ στην μυστικιστική νόηση του κόσμου, μιλώντας για την γνώση μέσω της πίστης, εδώ οι απόψεις του ήταν ασφαλώς συνυφασμένες με το θεοσοφικό κίνημα και την δική του άποψη περί της γνώσης και της φύσης του κόσμου.
Στην ουσία και οι τρεις φιλόσοφοι, Φίχτε, Σέλλινγκ και Σίλλερ με το σύστημα της φιλοσοφίας τους, έδωσαν στην φαντασία την προωθητική ύλη του καλλιτέχνη, αδιαφορώντας για τις εκάστοτε δομές της πραγματικότητας, ο καλλιτέχνης πρέπει να αποτραβηχτεί από τον αντικειμενικό κόσμο και με μόνο όχημα την δημιουργική φαντασία του και την πνευματική του ελευθερία, τότε μόνο μπορεί να παράξει μεγάλου μεγέθους καλλιτεχνικά έργα.
Ο Φίχτε θα προσπαθήσει να εναρμονίσει την ηθική τελειότητα του ατόμου με την έννοια του καθήκοντος δηλώνοντας πως αν ο άνθρωπος ηθικά τελειοποιηθεί τότε το κράτος θα ήταν περιττό, ενώ για την παραγωγική έκφραση του καλλιτέχνη εξήρε το δημιουργικό εγώ, ένα εγώ που τείνει από την υποκειμενική του διάσταση να γίνει καθολικό και απόλυτο.
 |
| Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης των Λυρικών Μπαλάντων το 1798 των William Wordsworth και Samuel Taylor Coleridge, που από πολλούς θεωρείται ως το σημείο εκκίνησης του Αγγλικού ρομαντισμού στην λογοτεχνία. |
Ακολούθως ο Σέλινγκ που είχε παρακολουθήσει μαθήματα του Φίχτε στο Πανεπιστήμιο της Ιένα, δημιούργησε ένα πολυδύναμο σύστημα γνώσης για τον άνθρωπο εντός της φύσης την οποία ταυτίζει με το πνεύμα, αλλά μόνο μέσω της υπέρβασης αυτής της σύνθεσης μπορούμε να μιλήσουμε για το απόλυτο, καλλιεργώντας το έδαφος για την γέννηση των καλλιτεχνικών έργων του ρομαντισμού. Στον Σέλινγκ η γονιμοποίηση του λόγου του επήλθε μέσα από την ενασχόλησή του με την μυθολογία και την θρησκεία, την υπερβατική άποψη του κόσμου, δομώντας έτσι ένα μυστικιστικό φιλοσοφικό Λόγο, ενώ από πολλούς θεωρείται και ως πρόδρομος του υπαρξισμού.
Ο Σλέγκελ στην συνέχεια θα μιλήσει για την δύναμη της φαντασίας η οποία δεν χρειάζεται κανένα δεκανίκι του σχετικού κόσμου όπου ο καλλιτέχνης μπορεί να την προσλάβει με βασικό του όπλο την ειρωνεία, αφού αυτή τείνει να συνθέτει τα αντίθετα, να συνδυάζει την ελαφρότητα με την σοβαρότητα, το συναίσθημα με την πνεύμα.
Ο Σλέγκελ θα εκδώσει μαζί με τον αδερφό του, επίσης συγγραφέα, Αύγουστο, και τον Νοβάλις το περιοδικό Athenaum, όπου εκεί θα βάλει τα θεμέλια του γερμανικού ρομαντισμού.
Τέλος ο Χέγκελ ο οποίος και θα τελειοποιήσει την φιλοσοφία του Λόγου με την διαλεκτική του, μιλώντας για την ρομαντική τέχνη θα αποφανθεί πως η ρομαντική τέχνη είναι η πιο ανώτερη μορφή τέχνης, δηλαδή και από την συμβολική και από την κλασική, επειδή μέσω της ρομαντικής έκφρασης το πνεύμα αποδεσμεύεται από προϋπάρχουσες δεσμεύσεις και γίνεται πιο ελεύθερο, είναι η μορφή τέχνης που δίνει στον καλλιτέχνη την ελευθερία που αποτελεί το κύριο ζητούμενο για την εκδίπλωση του δημιουργικού εγώ του.
Συνυφασμένες λοιπόν οι ανωτέρω κυρίαρχες θεωρήσεις της γερμανικής φιλοσοφίας με τον μυστικιστικό τρόπο του “βλέπειν” τα πράγματα ο οποίος και εκπηγάζει από τον πρωταρχικό μυστικισμό του πυθαγορικού και κατόπιν πλατωνικού συστήματος θα δώσει στο κίνημα του ρομαντισμού την απόλυτη ελευθερία για να ανοίξει τα φτερά του, να πετάξει ελεύθερα γύρω από τον κόσμο σε μία πτήση που δεν έχει τέλος…
Ρομαντισμός και…Ρομαντικοί
Βασική στόχευση του ρομαντισμού ήταν η εναντίωσή του απέναντι στις αξίες που αντιπροσώπευε ο Διαφωτισμός ο οποίος έστρεφε τον άνθρωπο σε μια ορθολογική αντιμετώπιση της ζωής όπως αυτή εκπορευόταν από τις εμπορικές αξίες της αστικής τάξης, οι ρομαντικοί καλλιτέχνες θέλησαν να δουν την ζωή και την τέχνη στο καθολικό φως μιας επιστροφής στις αξίες της ηρωικής ζωής, στο μυστικό συνταίριασμα όλων των μυθολογιών του κόσμου για να λάμψει έτσι η εσωτερική συνείδηση του ανθρώπου και να πραγματωθεί ο αυθεντικός άνθρωπος. Την μηχανιστική ερμηνεία του κόσμου όπως εκπορεύονταν από το πνεύμα του πρώιμου καπιταλισμού, φάνταζε σαν ουτοπία η έμφαση στην εσωτερική ζωή και στις ηθικές αξίες του πνεύματος.
 |
| Ο ποιητής Samuel Taylor Coleridge (1772 –1834), που με την μυστικιστική ενόραση εξήρε τη δύναμη της φαντασίας ως πρώτη ύλη για την αληθινή ζωή. |
«Αν μας ζητούσαν να χαρακτηρίσουμε με μια μόνο λέξη την εποχή που ζούμε, θα μπαίναμε στον πειρασμό να την αποκαλέσουμε όχι ηρωική ή ευσεβή ή φιλοσοφική ή ηθική εποχή, αλλά πριν απ’ όλα μηχανική. Είναι η εποχή του εκμηχανισμού με κάθε έννοια της λέξης, εξωτερική και εσωτερική…» αναφέρει ο Τόμας Καρλάιλ στο Σημεία των Καιρών (1829), (παρατίθεται στο Εξέγερση και Μελαγχολία των Lowy και Sayre), δίνοντας το στίγμα ενός φορμαλιστικού κόσμου όπου από τον οποίο απουσιάζει ο μύθος, το πνεύμα, το ήθος, ο ηρωισμός.
 |
| Ο φυσιολάτρης και βασικός εκπρόσωπος του αγγλικού ρομαντισμού ποιητής Γουίλιαμ Γουόρντσγουορθ (1770-1850). |
«Ο ρομαντισμός δεν βρίσκεται αληθινά ούτε στην επιλογή του θέματος ούτε στην πιστή αλήθεια, αλλά στον τρόπο του αισθάνεσθαι. Τον αναζήτησαν εξωτερικά, ενώ μόνον εσωτερικά είναι δυνατό να τον βρεις…Ο ρομαντισμός είναι η έκφραση η πιο φρέσκια, η πιο σύγχρονη του ωραίου... Όταν λέμε ρομαντισμός, εννοούμε μοντέρνα τέχνη, δηλαδή εσωτερικότητα, πνευματικότητα, χρώμα, ανύψωση προς το άπειρο, εκφρασμένα με όλα τα μέσα που διαθέτουν οι τέχνες» αναφέρει ο Σαρλ Μπωντλαίρ στα Αισθητικά Δοκίμια.
Οι καλλιτέχνες του ρομαντισμού θα σφραγίσουν με τα έργα τους την απαίτηση μιας αυθεντικότητας που αρμόζει στο υψηλό ιδεώδες του ηρωισμού, θα επαναφέρουν τον άνθρωπο εντός της φύσης και δια μέσου αυτής θα υψώσουν τα καλλιτεχνικά τους αριστουργήματα για να φωτίσουν την εποχή τους με την φλόγα των πανανθρώπινων αξιών που οι εμπορευματικές σχέσεις και οι εξουσιαστικές βλέψεις αφάνιζαν.
Το μυστικιστικό όραμα του κόσμου και η δύναμη της φαντασίας
Ο Ουίλλιαμ Μπλέικ από πολύ νωρίς στην ζωή του ήταν εφοδιασμένος με μια ιδιαίτερη πνευματική δύναμη και έναν οραματικό στοχασμό που τον τοποθετούν στην χορεία εκείνων των καλλιτεχνών που ζουν και εργάζονται πέρα και έξω από κάθε κοινωνική σύμβαση, όπως και έξω από το οποιοδήποτε καλλιτεχνικό ρεύμα, αυστηρά ιδωμένο στην οριζόντια διάστασή του.
Ο Μπλέικ έγραψε ποίηση ως ένας ρομαντικός που εστιασμένος στις αξίες του πνεύματος είχε διακόψει κάθε επικοινωνία με τις επίσημες αξίες της εποχής του και τους εκπροσώπους της.
 |
| Ο οραματιστής καλλιτέχνης Ουίλλιαμ Μπλέικ (1757-1827), έδωσε με τις ποιητικές του ενοράσεις μια βαθύτερη ανάγνωση του κόσμου. |
Χλευαστής των καθιερωμένων και των νόμιμων της καθημερινότητας της Αγγλικής κοινωνίας, νωρίς αποκόπηκε από τους κόλπους της, αποτραβηγμένος και ιδιότροπος, εκκεντρικός και μοναχικός, από παιδί έβλεπε οράματα που σιγά σιγά τα έστρεψε στην δόμηση μιας ολόκληρης κοσμοθεωρίας με την οποία γονιμοποίησε την δημιουργία του.
Από μικρός αρέσκονταν σε περιπλανήσεις, ατίθασος και ζωηρά ενδιαφερόμενος για την γνώση, έβλεπε στα τοπία της αγγλικής υπαίθρου βιβλικές φιγούρες και οπτασίες, συνομιλούσε με αγγέλους και μπόλιασε την κοσμοθεωρία του με μια αποκαλυπτική γνώση μεταφέροντάς την αυτούσια στην ποίηση του και στα χαρακτικά του έργα.
Έστρεψε την γόνιμη πολεμική του κατά της εξουσίας και της διαφθοράς που τις περισσότερες φορές είναι άρρηκτα συνδεδεμένη μαζί της, κατά της συμβατικότητας των αστικών αξιών, κατά της θρησκείας και των καταπιέσεων που δημιουργεί για να φτιάξει το δικό της κακέκτυπο μιας ηθικής ζωής.
Με όχημά του την ποιητική ενόραση, έφτιαξε κόσμους γεμάτους από τις αλήθειες του πρωταρχικού νοήματος της ζωής, έντυσε με ποιητική γλώσσα το ιδίωμα μιας εποχής τόσο μοναδικής που θα στοιχειώσει το φαντασιακό του κόσμου ως το αρχέτυπο του οραματιστή καλλιτέχνη που δημιουργεί μόνος του το «Όραμα του Αιώνιου Τώρα», αυτός ο αναρχικός του πνεύματος και της γνώσης.
Στο έργο του Τα Τραγούδια της Αθωότητας εξαίρει την παιδικότητα πέρα από κάθε ηλικία, την πρωταρχική ύλη που αφήνει εκείνη την χαρακτηριστική υγρασία στην ψυχή πριν ακόμα η εκπαίδευση και οι θεσμοί της κοινωνίας στάξουν επάνω της τα στεγνά και άγονα κηρύγματά τους και επικρατήσει η ξηρασία και η φαυλότητα.
Στα Τραγούδια της Εμπειρίας συνθέτει την πτώση του ανθρώπου, βλέπει την ενήλικη ζωή ως πρόπλασμα για την απώλεια, την φθορά και μάχεται με το δικό του ηρωικό πνεύμα ενάντια στην κοινωνική στρέβλωση, τείνει να σμιλέψει ένα νέο σώμα μέσα από την διαλεκτική σύνθεση της αθωότητας και της πείρας που ανάμεσά τους αναλίσκεται ο άνθρωπος.
Ο Μπλέικ οπλισμένος με την πλέον γόνιμη φαντασία δημιούργησε το δικό του όχημα για την μεταφορά της γνώσης του κόσμου, έπλασε την δική του κοσμολογία και στόλισε το βιβλίο του κόσμου με μερικά από τα καλύτερα ποιήματα στις σελίδες του.
«Αυτός ο κόσμος της Φαντασίας είναι ο κόσμος της Αιωνιότητας· είναι η θεία αγκάλη στην οποία όλοι θα καταλήξουμε μετά τον θάνατο του Φθαρτού σώματος. Αυτός ο κόσμος της Φαντασίας είναι Άπειρος και Αιώνιος, ενώ ο κόσμος της Γέννησης ή της Βλάστησης είναι Πεπερασμένος και Προσωρινός. Όλα τα πράγματα συλλαμβάνονται στην Αιώνια Μορφή τους, στο θείο σώμα του Σωτήρος, την Αληθινή Άμπελο της Αιωνιότητας, την Ανθρώπινη Φαντασία».
Για τον Μπλέικ οι θεμελιώδεις πτυχές του ανθρώπου αντιπροσωπεύονται από τις τέσσερις Ζώας και είναι: σώμα (Θάρμας), νόηση (Γιούριζεν), συναισθήματα (Λούβα) και φαντασία (Ούρθονα) ενώ καθεμιά με την σειρά της έχει και μια θηλυκή εκπόρευση Ενίθαρμον Εμπνευση, Βάλα φύση, Αχάνια ηδονή και Ένιον γενετήσια ορμή. (Πηγή Ουίλλιαμ Μπλέικ, Peter Ackroyd, Εκδόσεις Πατάκη).
Έγραψε τους Γάμους του Ουρανού και της Κόλασης, το πρώτο ποιητικό έργο σε πρόζα της Αγγλικής λογοτεχνίας, χαράσσοντας μέσω ενορατικών και σατυρικών στίχων, την οδό για την απελευθέρωση του ανθρώπινου πνεύματος μέσω της γονιμοποιού φαντασίας, έξω από τα διπολικά στοιχεία της ανθρώπινης γνώσης.
 |
| Xαλκογραφία που κοσμούσε την πρωτότυπη αγγλική έκδοση των Γάμων του Ουρανού και της Κόλασης, του Ουίλλιαμ Μπλέικ. |
Στην Ιερουσαλήμ, το τελευταίο του έργο του με την προφητική του δύναμη διαρκώς παρούσα, αναφέρει: «Τρέμω μέρα νύχτα, οι φίλοι μου έχουν εκπλαγεί με μένα. Συγχωρούν όμως τις περιπλανήσεις μου κι εγώ συνεχίζω τη σπουδαία αποστολή μου!
Να ανοίξω τους Αιώνιους Κόσμους, αν ανοίξω τα αθάνατα Μάτια Του Ανθρώπου προς τα μέσα, στους Κόσμους της Σκέψης: στην Αιωνιότητα».
Το ζήτημα της φαντασίας και η δυνατότητα της ελευθερίας της ανθρώπινης φύσης με κύρια και καθοριστική την επίδρασή της, απασχόλησε όλους τους ρομαντικούς ποιητές, τον Γουέρντσγουορθ, τον Σέλλεϋ, τον Κητς, τον Κόλριτζ.
 |
| Μία από τις εικονογραφήσεις του Gustave Dore στο έργο του Coleridge Η Μπαλάντα του Γέρου Ναυτικού. |
«Σημαντικό εργαλείο για την ηθική είναι η φαντασία· και η ποίηση ξέρει να κατευθύνει το αποτέλεσμα δρώντας επί της αιτίας. Διευρύνει τα όρια της φαντασίας τροφοδοτώντας την διαρκώς με καινούργιες σκέψεις, ικανές να συγχωνεύσουν τις παλιές με σκοπό τη νέα πνευματική απόλαυση. Η ποίηση σχηματίζει κενά στη σκέψη που ζητούν αμέσως να πληρωθούν. Με την ποίηση ισχυροποιείται η ηθική φύση του ανθρώπου, όπως με την άσκηση δυναμώνει το σώμα...», Σέλλεϋ, Υπεράσπιση της Ποίησης.
Ο Κόλριτζ θα μεταφέρει την δική του γονιμοποιό δύναμη της φαντασίας με την σύνθεση της Μπαλάντας του Γέρου Ναυτικού, ποιητική δημιουργία μιας ενοποιητικής σύλληψης, εδώ ο Κόλριτζ θα καταθέσει το απόσταγμα της συνθετικής του σκέψης, ο άνθρωπος ενοποιώντας τα διαφορετικά του μέρη τα οποία οι κοινωνίες και τα συστήματά της τα κρατούν διαχωρισμένα λειτουργώντας εξ’ αιτίας αυτού εκτός της φυσικής του ροπής, τότε μόνο μπορεί να οδηγηθεί στην ελευθερία και στην μέθεξη των δυνάμεων της φαντασίας, τότε μόνο θα γνωρίσει την Αλήθειά του.
«ΚΑΘΕ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑ πρέπει να συνεπάγεται μια αντίθετη ως το μόνο μέσο και τη μόνη συνθήκη φανέρωσής της: ΚΑΙ ΚΑΘΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΕΙΝΑΙ ΤΑΣΗ ΓΙΑ ΕΠΑΝ-ΕΝΩΣΗ. Αυτός είναι ο οικουμενικός Νόμος της Διπολικότητας ή του ουσιακού Δυϊσμού, που για πρώτη φορά διακηρύχτηκε από τον Ηράκλειτο, και 2.000 χρόνια μετά κοινολογήθηκε εκ νέου και έγινε θεμέλιο και της Λογικής και της Φυσικής και της Μεταφυσικής από τον Giordano Bruno», θα γράψει σε μία επιστολή του το 1820. (Αναφέρεται στο S. T. Coleridge, Η Μπαλάντα του Γέρου Ναυτικού, Εκδόσεις Χατζηνικολή).
«Το πάνω μέρος του αέρα ξέσπασε σε ζωή!
Και εκατό από φωτιά σημαίες έλαμψαν,
Από δω κι από κει με βιασύνη κινιόντουσαν,
Κι από δω κι από κει, και μέσα και έξω,
Τα χλωμά αστέρια χορεύαν ανάμεσα.
Κι ο άνεμος που ερχόταν
Βρυχιόταν όλο δυνατότερα,
Και τα πανιά στενάζαν όπως το σπαθόχορτο·
Κι από ΄να μαύρο σύννεφο έπεφτε η βροχή·
Στην άκρη του ήταν η Σελήνη.
Το πυκνό μαύρο σύννεφο σχίστηκε,
Κι ακόμη η Σελήνη βρισκόταν στο πλάι του:
Όπως νερά που από ψηλή
Απότομη βραχοκορφή τινάζονται,
Έτσι έπεσε ο κεραυνός χωρίς καμιά προεξοχή,
Ένα πλατύ κι απότομο ποτάμι.
Ο βουερός άνεμος ποτέ το καράβι δεν έφτασε
Μα το καράβι τώρα κινιόταν προς τα μπρος!
Κάτω από την αστραπή και τη Σελήνη
Οι νεκροί έβγαλαν ένα στεναγμό…»
(S. T. Coleridge, Η Μπαλάντα του Γέρου Ναυτικού, Εκδόσεις Χατζηνικολή,
Μετάφραση Βαγγέλης Αθανασόπουλος)
Στην ποίηση του Κόλριτζ το υπερφυσικό γεννάει το φυσικό, γίνεται το αναπόσπαστο τμήμα του για την καθολική βίωση και την σύλληψη της ευτυχίας του ανθρώπου.
Η Μπαλάντα του Γέρου Ναυτικού ορίζεται ως ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας του ρομαντισμού, και ο συγκλονιστικός λυρισμός της φέγγει τα σημάδια πτώσης του κατακερματισμένου ανθρώπου, ενώ παντού υποβόσκει ως οδό σωτηρίας η ποιητική έξαψη της φαντασίας, είναι αυτή η δύναμη που μπορεί να νικήσει τους σκοπούς αυτού που σκοτώνει το Άλμπατρος, που διαταράσσει την φυσική τάξη και που μπορεί να επανέλθει με την ποιητική ενόραση και την γονιμοποιό φαντασία της.
 |
Ο ρομαντισμός πέρα από οποιαδήποτε ερμηνεία και χρονολογική αναγωγή, έξω από ορισμούς και κριτικές σημειώσεις, είναι βέβαιο πως μπολιασμένος με την ενόραση και την φαντασία, τον ζήλο του για την αληθινή ζωή εκτός των ορίων των κοινωνικών συμβάσεων, την μυστική του μέθεξη με την φύση και την πνευματική της υπόσταση, γαλούχησε με το εκλεκτό του νέκταρ την ψυχή του κόσμου, μετέστρεψε σε συγκεκριμένα χωροχρονικά πλαίσια τις αξίες των κοινωνιών για να συνεχίσει την αιώνια περιπλάνησή του στο άφατο φως της δημιουργίας, έχοντας μπολιάσει την ανθρωπότητα με την καταλυτική επίδραση μιας κυριολεκτικής ουτοπίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εξέγερση και Μελαγχολία, Ο Ρομαντισμός στους Αντίποδες της Νεωτερικότητας,
Michael Lowy, Robert Sayre, Εναλλακτικές Εκδόσεις
Ουίλλιαμ Μπλέικ, Peter Ackroyd, Εκδόσεις Πατάκη
S. T. Coleridge, Η Μπαλάντα του Γέρου Ναυτικού, Εκδόσεις Χατζηνικολή
Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης, William Blake, Εκδόσεις Νεφέλη
Γραμματολογία, Θεωρία Λογοτεχνίας, Γιώργος Βελούδης, Εκδόσεις Πατάκη
Εξομολογήσεις Ενός Άγγλου Οπιομανούς, Τόμας Ντε Κουίνσυ, Εκδόσεις Ερατώ
Υπεράσπιση της Ποίησης, Σέλλεϋ, Εκδόσεις Ύψιλον
Οι ρίζες του Ρομαντισμού, Isaiah Berlin, Εκδόσεις Scripta
Ιστορία των Αισθητικών Θεωριών, Monroe C. Beardsley, Εκδόσεις Νεφέλη
Λεξικό της Φιλοσοφίας, Θεοδόση Πελεγρίνη, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
*Πρώτη δημοσίευση του άρθρου στο περιοδικό Strange, τεύχος 170